[KELİME-İ MÛSEVİYYE'DE   MÜNDEMİC   "HİKMET-İ

ULVİYYE"   BEYÂNINDA   OLAN   FASTIR] 

     İmdi kendi üzerine Fir'avn'ın taaddîsinden mâni' olan şeyi Fir'avn'a ızhâr ederek ona    أَوَلَوْ جِئْتُكَ بِشَيْءٍ مُّبِينٍ    (Şuarâ, 26/30) ya'nî "Eğer ben sana bir şey'-i mübîn getirecek olursam...?" dedi. Böyle olunca Fir’avn'ın ona:    كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ    (Şuarâ, 26/31) ya'nî "Eğer sâdıklardan isen onu getir!"den gayri demeğe tâkati olmadı. Tâ ki Fir'avn kendi kavminden zuafâ-i re'y olanlar indinde adem-i insâf ile zâhir olmaya. Binâenaleyh, onlar onun hakkında irtiyâb ederler. Ve onlar Fir'avn'ın kendilerine ihânet ettiği tâifedir. İmdi onlar ona itâat ettiler. Muhakkak onlar kavm-i fâsıkîn idiler. Ya'nî akılda lisân-ı zâhir ile Fir'avn'ın iddiâ ettiği şeyin inkârından ukûl-i sahihanın i'tâ eylediği şeyden hâricin idiler. Zîrâ akıl için hadd vardır. Ehl-i keşf ve yakîn, onu tecâvüz ettiği vakit, onun indinde vâkıf olur. İşte bunun için Mûsâ "mûkın"in ve hâssaten "âkıl"in kabûl ettiği cevâbı getirdi (26) .

     Ya'ni Mûsâ (a.s.) Fir'avn'ın kudret-i zâhiresi (zahir kuvveti) hasebiyle (dolayısıyle) kendi üzerine taaddîsini (saldırısını) ve tecâvüzünü mâni' olan (engelleyen) şeyi Fir'avn'a ızhâr ederek (göstererek) ona: "Eğer ben sana bir şey'-i mübîn (aşikar, açık şey) getirecek olursam" (Şuarâ, 26/ 30) ya'ni "Ben sana mu'cize gösterecek olursam bana taaddî edebilir (saldırır, tecavüz edebilir) misin?" dedi. Zîrâ (çünkü) Mûsâ (a.s.) burhân-ı kavlî (delilli söz) getirmiş idi ki, bâlâda (yukarıda) tafsîl olundu (açıklandı). Ve Fir'avn bu burhân-ı kavlîye (delilli, ispatlı söze) karşı taaddî etti (saldırdı) ve zaîfü'r-re'y (zayıf fikirli) olan vüzerâ (vezirleri) ve hükemâsı (bilginleri) indinde (yanında) Mûsâ (a.s.)’ı techîl / (cahil, bilgisiz) eyledi. Mûsâ (a.s.) ise bunun üzerine burhân-ı fiilîden (delil olacak fiillerden (mucizelerden) bahis buyurdu (konu açtı).  Zîrâ (çünkü) burhân-ı fiillî (fiili olarak kanıtlamak) ukûl-i zaîfe (aklı zayıf) erbâbı (kişiler) indinde (yanında) müessirdir (etkilidir). Fir'avn bunun üzerine mebhût olup (şaşırıp, hayrette kalıp) :  "Eğer da'vânda sâdıklardan isen o şeyi getir bakalıml" (Şuarâ, 26/31) dedi. Zîrâ (çünkü) bundan başka bir şey söyleyemez idi. Eğer söylese zaifü'r-re'y (zayıf fikirli) olan kavmi indinde (katında) adem-i insâf (insafsızlık) ile zâhir olmuş (görünmüş) olurdu. Bu da Fir'avn'ın aslâ işine gelmezdi. Çünkü onlar Fir'avn hakkında şübheye düşerler idi. Halbuki Fir'avn kusûr-i fehimlerinden (anlayışlarının kıt oluşundan) nâşî (dolayı) o kavme (halka) ihânet etti ve onlar da Fir'avn'a itâat etti (boyun eğdiler). Ve onlar kavm-i fâsikîn (günahkar topluluktan) idiler. Ya'nî akılda lisân-ı zâhir (zahir dili) ile Fir'avn'ın "Ben sizin rabb-i a'lânızım"(Nâziât, 79/24) diye ettiği da'vâyı (iddiayı) inkâr için ukûl-i sahîhanın (kusursuz, gerçek akılların) verdiği şeyden hâricîn idiler (dışındaydılar). Zîrâ (çünkü) Fir'avn'ın da'vâ-yı rubûbiyyeti (rububiyet iddiasını) akıl mertebesinde lisân-ı zâhir (zahir dili) ile vâkı' oldu (gerçekleşti). Halbuki akl-ı sahîh, (kusursuz akıl) bir insanın rubûbiyyetle (rablıkla) zuhûrunu (görünmesini) inkâr eder. Çünkü akıl için hadd-i muayyen (belli bir sınır) vardır. Ehl-i keşif (keşif ehli) ve yakîn (tam, kesin ilim sahibi) o hadd-i muayyeni (belirli sınırı) tecâvüz ettiği (aştığı) vakit akıl bu hadd-i muayyende (belli sınırda) tevakkuf eder, (durur) ileriye geçemez. Ehl-i keşfîn (keşif ehlinin) hadd-i muayyeni (belli sınırı) tecâvüz etmesi (geçmesi) budur ki, herhangi bir sûrette (şekilde) mütecellî olan (görünen) Hakk'ın, o tecellîsini (görüntüsünü) kabûl ve ikrâr (tasdik) ederler. Akl-ı sahîh (kusursuz, gerçek akıl) o tecellîyi ister muhâl (olamaz) görsün ister tecvîz etsin (olabilir görsün). Zîrâ (çünkü) onlar akıl ile mukayyed (kayıtlı) değillerdir. Nitekim bu ma'nâya işâreten Hz. Mevlânâ (r.a.) buyururlar:

Beyt:

            كر ز بشر كويد اين دور مدارش زعمي          حق ز شجر كفت منم وان شد مقبول همه         

     Tercüme ve izâh (açıklaması): Hak ağaçtan Mûsâ (a.s.)’a    إِنِّي أَنَا اللَّهُ    (Kasas, 28/30) dedi. Bunu akıl ile mukayyed (kayıtlı) olan ehl-i zâhirin (zahirde kalmış kimselerin) kâffesi (hepsi) kabûl etti. Eğer ahsen-i takvîm (en güzel suret) üzere mahlûk (yaratık) olması hasebiyle (dolayısıyla) ağaçtan daha efdal (üstün meziyetli) olan beşerden (insandan) söylerse ve meselâ Hz. Mansûr'dan "Ene'l-Hak" (ben Hakk’ım) ve Hz. Cüneyd'den "Leyse fî cübbetî sivallâh" (cüppemin içinde Allah’ın gayrı yoktur) ve Hz. Bâyezîd'den Sûbhânî mâ a'zame şânî" (ben kendimi tesbih ederim benim şanım ne yücedir) sözleriyle ve sâir (diğer) kümmelînden (kamil zatlardan) emsâli (benzer) kelâm (sözler) ile mütecellî olursa, (görünürse) onu çeşm-i basîretin (kalp gözünün) körlüğü sebebiyle inkâr etme.

     İşte ehl-i keşf (keşif ehli) ile ehl-i akıl (akıl sahibi) arasında böyle fark olduğu için bâlâda (yukarda) îzâh olunduğu (anlatıldığı) üzere Mûsâ (a.s.)    رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا إن  كُنتُم مُّوقِنِينَ    (Şuarâ, 26/24) kâvliyle (sözleriyle) mûkınînin (ikan edenin, şüphesiz, kesin bilenin), ya'ni ehl-i keşf (keşf sahibi) ve vücûdun ve    رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَمَا بَيْنَهُمَا إِن كُنتُمْ تَعْقِلُونَ    (Şuarâ, 26/28) kavliyle (sözleriyle) de hâssaten (özellikle)  ehl-i aklın (akıl sahibinin) kabûl ettiği cevâbı verdi.

Devam edecek