KELİME-İ MÛSEVİYYE’DE MÜNDEMİC OLAN "HİKMETTİR

[2.Şerh]

     Onun hikmet-i firâkına gelince, budur ki: Muhakkak Allah Teâlâ resûl hakkında “Resûlün getirdiği şeyi alınız ve sizi nehy ettiği şeyden müntehî olunuz.” (Haşr, 59/7) der. Binâenaleyh, risâletin ve resûlün kadrini ârif olan ulemâ-i billah bu kavl indinde vâkıf oldular. Ve Hızır, muhakkak Mûsâ'nın resûlullah olduğunu bilirdi. Böyle olunca resûl ile edebin hakkını tevfiye etmek için ondan sâdır olan şeye murâkıb olmağa şurû' etti. İmdi ona "Eğer bundan sonra sana bir şeyden suâl edecek olursam, bana musâhib olma!" (Kehf, 18/76) dedi. Binâenaleyh, onu kendi sohbetinden nehy etti. Vaktâki ondan üçüncü vâkı' oldu. Hızır ona: "Îşte bu, seninle benim aramda ayrılıktır"' (Kehf, 18/78) dedi. Mûsâ ona "Yapma!" demedi ve sohbeti taleb etmedi. Zîrâ ona musâhib olmaktan kendisini nehy ile intâk eden müteayyen olduğu rütbenin kadrini bilirdi. Binâenaleyh Mûsâ sükût etti; ve firâk vâkı' oldu (17).

     / Ve Hz. Mûsâ'nın cenâb-ı Hızır'dan ayrılmasının hikmetine (sebebine) gelince, o hikmet de budur ki: Muhakkak Allah Teâlâ resûl hakkındaki muâmele ve münâsebeti (ilişkiyi) beyânen (açıklayarak) Kur'ân-ı Kerîm'de    نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا    (Haşr, 59/7) ya'nî "Resûlün size teblîğ ettiği (naklettiği, bildirdiği) şeyi alınız ve sizi nehy ettiği (yasakladığı) şeyden müntehî olunuz, vazgeçiniz" buyurur. Binâenaleyh (bundan dolayı) risâletin ve resûlün kadrini (derecesini) ve mertebesini bilen ulemâ-i billah (Allah âlimler) bu kavl-i Hak (Hak’kın sözleri) indinde (yanında) dururlar ve aslâ niçin öyledir, diye hatırlarına bir i'tirâz gelmez. Zîrâ (çünkü) onlar merâtib-i vücûdun (vücut mertebelerinin) zâhir (dış) ve bâtınını (içini) câmi' olan (toplayan) risâletin kadrini (değerini) ve bu risâleti (resullük görevini) hâmil olan (yüklenen, taşıyan) zâtın mertebesini, sırr-ı kadere (keder sırrına) ve sırr-ı tevhîde (birleme, bir etme sırrına) ve merâtib-i vücûda (vücud mertebelerine) vâkıf (haberdar) oldukları için bilirler. Cühelâ (cahiller) ise hakîkat-i hâle (gerçek durumu) vâkıf olmadıklarından (bilemediklerinden), resûlün getirdiği şeyleri ukûl-i nâkısalarına (noksan akıllarına) tatbîk edip (uygulayıp) i'tirâz ederler. Hz. Hızır ise, cenâb-ı Mûsâ'nın resûlullah (Allah resûlü) olduğunu bilirdi. Kendisi ilm-i ledün (gayb ilmi) sâhibi olup, resûlün ve risâletin kadrini (derecesini) kemâliyle (tam olarak) ârif olduğundan (bildiğinden), resûle karşı îcâb eden (gereken) edebin hakkını ifâ etmek (yerine getirmek) için, dâimâ onun akvâl (sözlerine) ve ef’âline (fiillerine) muntazır (bekler) ve murâkıb (denetler, kontrol eder) olmağa başladı. Cenâb-ı Mûsâ, Hızır'a: "Eğer bundan sonra sana bir şeyden suâl edecek (soru soracak) olursam, benimle arkadaşlık etme." (Kehf, 18/76) dedi ve onu kendi sohbetinden nehy (men) etti. Cenâb-ı Mûsâ'dan üçüncü suâl (soru) vâkı' olunca, (gerçekleşince) Hızır ona: "İşte bu i'tirâz aramızda ayrılığa sebebdir" dedi. Cenâb-ı Mûsâ da Hızır'ın bu sözüne karşı, “benden ayrılma” demedi ve sohbetin devamını istemedi. Çünkü Mûsâ, müteayyen olduğu (tayin edildiği) rûtbe-i aliyyenin (yüce rütbenin) kadrini (derecesini) ve kendisini sohbetten nehy (men etmek) ile intâk eden (konuşturan) rütbe-i risâlet (resullük derecesi) olduğunu bilirdi. Binâenaleyh (bundan dolayı) Mûsâ sükût etti (sustu) ve ayrılık dahi vâkı' oldu (gerçekleşti) . /  

     İmdi sen bu iki racülün ilimde kemâline ve edeb-i ilâhi hakkının ifâsına ve Hızır'ın Mûsâ indinde i'tirâf eylediği şey hakkında insâfına nazar et ki, ona: "Ben Allâh'ın bana ta'lîm eylediği bir ilim üzerineyim ki, sen onu bilmezsin; ve sen de Allâh'ın sana ta'lîm eylediği bir ilim üzerinesin ki ben onu bilmem" dedi. İmdi bu i'lâm, onun ulüvv-i mertebesini bilmekle berâber    وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً    (Kehf; 18/68) sözünde onu mecrûh etttiği şey için devâ oldu. Halbuki Hızır'ın o mertebesi yok idi ( 18)

     Ya'n'î sen Hz. Mûsâ ile cenâb-ı Hızır'ın ilimde kemallerine (olgunluklarına) ve edeb-i ilâhiyi (ilahi edebi) hakkıyla îfâ etmelerine (yerine getirmelerine) nazar et (bak)! ilimdeki kemâlleri (olgunlukları), yekdiğerinin (biri diğerinin) ilm-i zevkîsine (ilim zevkine) müdâhale etmemeleridir (karışmamalarıdır). Ve edeb-i ilâhîye (ilahi edebi) hakkıyla îfâ etmeleri (yerine getirmeleri) dahi merâtib-i vücûdun (vücut mertebelerinin) ahkâmına (hükümlerine) riâyet eylemeleridir. (saygı göstermeleridir) Ve Hızır'ın Mûsâ'ya i'tirâf' eylediği (saklamayıp söylediği) hakîkat husûsunda insâfına (vicdan adaletine) nazar et (bak) ki, ona: "Allah Teâlâ bana senin bilmediğin bir ilmi ta'lîm etti (öğretti) ve sana da benim bilmediğim bir ilmi ta'lîm eyledi" (öğretti) dedi. Hızır'ın her iki tarafın ilmi (bilgisi) ve cehli (bilgisizliği) hakkındaki insâfı (vicdan adaleti) ve bu munsıfâne (insaflıca) sözü, Mûsâ'nın kalbindeki yaraya bir merhem oldu. Çünkü cenâb-ı Hızır yukarıda beyân olunduğu (anlatıldığı) üzere Mûsâya "İlm-i zevkî ile ihâta edemediğin (idrak edemediğin) bir şeye nasıl sabır edersin" (Kehf, 18/68) demiş ve bu sözden kalb-i Mûsâ'da (musa a.s.’ın kalbinde) nev'an-mâ (bir çeşit) bir yara açılmış idi. Ve Hızır; bu sözü söylerken Mûsâ'nın rûtbe-i risâletten (resullük rütbesinden) ibâret olan ulüvv-i mertebesini (yüce, yüksek mertebesini) bilir idi. Ve bu ulüvv-i mertebe (yüksek mertebe) ve rütbe-i risâlet (resullük rutbesi) Hızır'da yok idi. Binâenaleyh (bundan dolayı) Hızır "Senin bildiğini ben bilmem; benim bildiğimi de sen bilmezsin" demekle, cenâb-ı Mûsâ'nın sadrına (yüreğine) şifâ bahş (veren) bir söz söylemiş oldu.

     Ma'lûm olsun (bilinsin) ki, Hızır'ın bu kelâmı (sözleri), kendisinin resûl ve nübüvvet-i teşrîiyye (şeriat vaz’ eden (koyan) nübüvvetlik) ile nebî olmadığına delîldir (kanıttır).  Fakat nebiyy-i müşerri'in (şeriat (vaz’ eden) getiren nebi) şerîatini takviye eden (kuvvetlendiren) ve sâhib-i kitâb (kitap sahibi) olmayan bir nebî (peygamber) olmasını mâni' (engel) değildir. Zîrâ (çünkü) nebî "ihbâr eden (haber veren) kimse"dir. Cenâb-ı Hızır'ın (Hızır a.s.’ın) sulehâya (günahsız, salih olan kimseye) zâhir olarak (görünerek) onlara, tâbi' (bağlı) oldukları peygamberlerinin şer'iyle (şeriatiyle) nasîhat ettiği vâkı'dir (gerçektir). Bu sûrette (şekilde) cenâb-ı Hızır (Hızır a.s) enbiyâ-i Beni İsrâil (İsrailoğullarının nebileri (peygamberleri) ) gibi olmuş olur. Nitekim hadîs-i şerîfte    علما امتي كأنبيا بني إسرائيل    ya'nî "Benim ümmetimin âlimleri Benî İsrâîl'in (İsrailoğullarının) peygamberleri gibidir" buyrulur. İşte cenâb-ı Şeyh-i Ekber (r.a.) / efendimizin Fütûhât'ın 73. bâbında (bölümünde)    ولم يكن للحضر نبوة التشريع التي اللأبيا عليهم السلام    ya'nî "Enbiyâ (a.s.)’a (nebilere) mahsûs (ait) olan nübüvvet-i teşrî' (şeriat koyan, yeni şeriat getiren nebilik) Hızır için vâkı' (olmuş) değildir" kelâmının (sözlerinin) ma'nâsı budur. Ve şeyh-i ârif Sadreddîn Konevî hazretlerinin Fükûk ismindeki kitâb-ı şerîfinin    فك فص الختم المحمدي    bahsinde "Hâtem-i enbiyânın (son nebinin) şerîati hükmünün âmm (genele, herkese) olmasından nâşi (dolayı) arzın (yeryüzünün) kâffesi (bütün hepsi) ona ve ümmetine mescid ve toprağı tâhir (temiz) kılındı. Ve onun risâletinin ahkâmında (hükümlerinde) geçmiş olan resûllerin risâleti münderic oldu (içinde yer aldı). Ve onun nübûvveti (nebiliği) hakkındaki emir de böyledir ki, Hızır (a.s.) onda dâhildir. Her ne kadar nübüvvet-i Hızır'ın (Hızır a.s.’ın nübüvvetinin) i'tirâfı  hakkında ehl-i hicâb (perdeli kişiler) ihtilâf etmişler (anlaşamamışlar) ise de, ekâbir-i muhakkıkîn (büyük tahkik ehlileri) arasında bunda ihtilâf (görüş ayrılığı) yoktur" kelâmı (sözleri) aynı ma'nâyı te'yîd eder (doğrular).
Devam Edecek