Kur’anı
Kerimde Tevbe suresi hariç, diğer Surelere Besmele ile başlanacağı
hususunda kıraat
imamları arasında görüş birliği vardır. Bir Sureden diğerine
geçişte Besmele’nin okunup okunmayacağı konusu ise tartışmalıdır.
Abdullah b. Kesîr, Kâlun, Asım b. Behdele, Ali b. Hamza el-
Kisai ve Ebu Cafer el- Kârî, Enfal ile Tevbe Suresi’nin arası
istisna edilire, kıraat esnasında iki Sure arasını-
Mushaf’ın hattına ve Surelerin başında yer alan
Besmeleleri Âyet kabul edenlerin görüşüne uyarak Besmele
ile ayırmaktadırlar.
Besmele’yi
başında bulunduğu Sure’den bir Âyet kabul etmeyen Hamza b.
Habib ve ona tabi olanlar ise Kur’an-ı Kerîm ‘in tamamını
tek bir Sure gibi düşünerek Surelerin arasını birleştirmişlerdir.
Ne var ki, bu ihtilaflar Kur’an-ı Kerim’in tertibine göre,
Surelerin sırayla okunması halinde, yani bir Surenin sonundan
onu takip eden Sureye geçerken söz konusudur.
Buna
karşılık, bir Sureden hemen kendisini takip eden Sureye değil
de, daha sonraki bir Sureye geçişte Besmele’ nin okunacağı
hususunda ihtilaf yoktur. Ayrıca, bir Sureye ilk Âyetinden değil
de sonraki herhangi bir Âyetinden başlanacaksa Besmele’ nin
okunması da terk
edilmesi de câizdir. Besmele’ nin okunup okunmaması açısından
Tevbe Suresi’nin ayrı bir özelliği vardır.
Bazıları
haram, bazıları da mekruh saymakla birlikte, bu Sureye Besmele
ile başlanamayacağı hususunda kıraat imamları arasında
ittifak vardır. Ancak Surenin herhangi bir Âyetinden Besmele
ile başlamanın mekruh olduğunu söyleyenlere karşılık, sünnet
olduğunu ileri sürenler de olmuştur.
Besmele’nin
yerine göre farz, vacip, sünnet, mendup, haram ve mekruh gibi
hükümleri vardır. “Üzerlerine Allah’ın adı anılmayan
hayvanların etinden yemeyin, çünkü bunu yapmak Allah ‘ın
yolundan çıkmaktır.”( el- En’âm 6/121 )
Meâlindeki Âyet, hayvan keserken,”yetiştirdiğiniz avcı
hayvanların size tutuverdiklerinden yiyin de yiyin ve üzerine
Allah ‘ın adını anın” (el- Maide 5/4) mealindeki Âyet
de av üzerine hayvanı gönderirken veya silah kullanırken
Besmele çekmenin farz olduğunu göstermektedir. (Ayrıca
bk.Buhari, “ Zebaih”, 1,2,9,15; Müslim,”sayd”, 3,5; Dârimî
“sayd”,1.)
Mushaf yazarken Tevbe Suresi dışında kalan Surelerin baş
tarafına Besmele yazmak da farz hükmündedir.
Zira üzerinde sahabenin icmâı olan Mushaf da bu şekilde yazılmıştır.
Hayvan keserken Besmele’nin kasten terk edilmesi halinde Ebu
Hanîfe, Mâlik b. Enes, İbn Râhûye, Ahmed b. Hanbelgibi birçok
müctehide göre kesilen hayvanın etinden yemek haramdır.
Namaz
dışında Kur’an okumaya başlarken Surenin başında Euzü
Besmele çekmek âlimlerin çoğunluğuna göre sünnet, Surenin
başından değil de herhangi bir yerinden başlama halinde,
menduptur.
Tevbe
Suresiyle tilavete başlayan ise yalnız Euzü okumakla yetinir,
Besmele çekmez. Enfal Suresinden Tevbe Suresine geçişte aynı
şekilde Besmele terk edilir. Namazda ise, Hanefi mezhebine göre
her rekatta Fatiha’dan önce sessiz ( sırrî) olarak Besmele
okumak sünnet, Şâfiî mezhebine göre sessiz veya sesli (
cehri) okumak farz, Maliki mezhebine göre ise terk etmek
mendup, okumak mekruhtur.
İslamın
yaygın muaşeret kurallarından biri de yemek yemeye başlarken
Besmele çekmektir. Konu ile ilgili hadiste belirtildiği üzere
( Ebu Davud, “Etime”,15; Tirmizî, “Etime”,47) başlanırken
unutulduğu takdirde hatırlanıldığı zaman, ”başında da
sonunda da Allah’ın adıyla “anlamında “
Bismillah fî evvelihi ve âhirihî” demek gerekir.
(devamı var)
Ahmet
F.YÜKSEL
Not:
25.12.2000 Akşam Gazetesi
