Neml
Suresi'nin 30.Âyetinde yer alan “bismillahirrahmanirrahim”
cümlesinin Kur’an’dan bir Âyet
kabul edilmesi sebebiyle fakihlerin çoğunluğu Hz.
Peygamber’in, “cünup ve hayız olan Kur’an’dan bir şey
okuyamaz” ( İbn Mâce, “Taharet”,105; Tirmizî,
“Taharet”,98.) mealindeki Hadisine dayanarak bu durumda
olanların Kur’an okumak maksadıyla Besmele çekmelerini
haram saymışlar, ancak dua ve senâ maksadıyla okunmasında
bir mahzur görmemişlerdir. (bk. Buhârî,”Vudu”, 8)
Herhangi
bir işe başlarken Besmele çekmenin hükmü, işin mahiyetine
göre değişir. Mesela, içki içmek, gasbedilen veya çalınan
bir şeyi yemek gibi yasak fiillere Besmele ile başlamak, onları
meşru saymak anlamına geleceği için haram kabul edilmiştir.
Abdest almak, dua okumak gibi ibadetlerle yenilmesi helal olan gıdaları
yemek, aynı mahiyetteki şeyleri içmek gibi fiillere Besmele
ile başlamak sünnet, oturma, kalkma ve yürüme gibi işlerde
ise mubahtır. Necaset hallerinde Besmele çekmek, mekruh sayılmıştır.
(bk. Tahtâvî, s.2-3.)
Besmele,
kâinatı yaratan ve idare eden en yüce varlığın adını,
Kur’an-ı Kerim’de bu ad yerine en çok kullanılan ve
doksan dokuz Esmâ-i Hüsnâ dizisinde ikinci sırayı alan
“Rahman” ile hemen onun ardından gelen “Rahim”
isimlerini toplamış kutsal metindir.” Esirgeyen – bağışlayan,
lütuf, merhamet ve ihsanını eksiltmeyen” anlamındaki
Rahman ve Rahim isimleri, ilâhî rahmet ve koruyuculuğun bütün
âlemi kucakladığını ifade etmektedir. Kur’an ve Hadis
metinlerinde yüce Yaratıcıya
nisbet edilen bütün isim ve sıfatları bir bakıma özet
halinde ihtiva eden Besmele, Müslümanların hem inanç, hem
ibadet hem de günlük hayatlarında büyük bir yer tutmaktadır.
Besmele ile oluşan çeşitli tabir ve deyimlerden başka bu
kutsal metin, mimari eserlerde ve hat sanatında da önemli bir
malzeme ve süsleme unsuru olmuştur.
Besmele
sadece tefsir, kıraat ve fıkıh kitaplarının
mukaddimelerinde değil, müstakil eserlerde de özenle ele alınmıştır.
Ebu Şame el-Makdisî’nin (öl. 665/1267)Kitab’ül-
Besmeleti’l- Ekber ve bunun muhtasarı Kitab’ül-
Besmeleti’l Asgar( el- Mürşidü’l Veciz, s.30-31) Zekeriyyâ
el- Ensarî’nin ( ö.926/ 1520) Risale fi’l – kelam
‘ale’l hamdele ve’l- Besmele, Hatîb eş- Şirbi’nin (
ö.977/ 1570 ) Risale fi’l- Besmele ve’l Hamdele, Ali el-
Kari’nin (ö. 1014/1605)Mes’ele fi’l Besmele,Nureddin el-
Halebî’nin Hayrü’l kelam ’alel Besmele ve’l
hamdele’si, Akkirmani’nin ( ö.1174/1760) Risale-i Besmele,
Ahmed b. Hasan el-
Karamani’nin (ö. 1190/1776) Tuhfetü’l Besmele, Mustafa Güzelhisari’nin(
ö.1215/1800) Risale fi’l Besmele, Gözübüyükzade İbrahim
Efendi’nin ( ö. 1253/1838) Besmele Risalesi, Muhammed
Sadullah el- Çarşambavî’nin Risalet’ül Besmele, Ali
Murtaza el-İlbasanî Risalet’ül Besmele adlarıyla telif
ettikleri kitap ve
risaleleler bu konudaki çalışmalara örnek olarak
zikredilebilir.
(devamı var)
Ahmet
F.YÜKSEL
Not:
25.12.2000 Akşam Gazetesi
