Yaşadığımız büyük deprem tüm insanlarda onarılması güç yaralara,
yerine tekrar gelemeyecek kayıplara neden oldu. İnsanlar hayatlarını
tekrar kurmaya çalışırken, bir taraftan da Allah’ın onları cezalandırdığı
yolundaki söylentilere bir anlam vermeye çalışıyorlar. Yağmur, çamur,
olanakların kısıtlılığı da cabası...
Tüm
bu olanlar yetişkinleri, yaşlıları ve çocukları altından
kalkamayacakları psikolojik sorunların altına itti. Yetişkinler ve yaşlılar
yaşadıkları büyük şokun ardından ya hiçbir şey yokmuş gibi davranıp
olayı hafızalarından silmeye çalışarak yardım almayı reddediyorlar
ya da sorunun farkında olup yardım almakta büyük zorluk çekiyorlar. Kişilerin
bu duygusal değişikliklerine “Travma Sonrası Stres Bozukluğu”
deniyor. Bu hali yaşayan insanların duyguları ani değişiklikler gösterir
ve bu duygusal değişikliklere bağlı olarak fiziksel değişiklikler de
(ani terleme, titreme, kalp çarpıntısı...) meydana gelir.
Siren
sesi, araba alarmı, her ay felaketin olduğu tarih, insanlarda büyük
korkular yaratır. Kendilerini toplumdan soyutlayıp, normal yaşamdan
koparlar.
Yaşanan
büyük korku rüyalara da büyük ölçüde yansır. Rüyalarında
evlerinin yıkıldığını,yakınlarını kaybettiklerini, sevdiklerinin yıkıntılar
altından yardım istediğini, ama onlara yardım edemediklerini görürler.
Yaşlılara
ve çocuklara göre daha mantıklı ve akıllı davranan yetişkinler, gördükleri
rüyaları normal karşılamaya çalışarak bir ölçüde kendilerine yardımcı
olurlar. Ama normal zamanda da ölüme çok yaklaştığını düşünerek
korkan yaşlıları deprem sonrasında daha da büyük bir korku sarar. Rüyalarında
öldüklerini, evlerinin yıkıldığını enkaz altından çıkarılamadıklarını
görmeye başlarlar.
Yaşlarının
getirdiği duygusallıkla ölüm korkusunu tüm benlikleriyle yaşamaya başladılar.
Eğer kendilerinden daha genç bir yakınlarını, evlatlarını, torunlarını
kaybettilerse, kendilerini suçlayarak Allah’a isyan etmeye başlarlar. Öyle
ya! O yaşını başını almış, yaşayacağı kadar yaşamıştı. Allah
onların yerine kendisini almalıydı...
Geleceğin
garantisi gençlere ve çocuklara gelince... Çevrelerinde olup bitene bir türlü
anlam veremeyen ve bu büyük şokla baş etmeye çalışan çocuklar...
Belki de en yakın arkadaşını, annelerini, kardeşlerini kaybetmişler;
onları görmek istiyorlar ve en yakındaki insanı soruyorlar nerede
olduklarını. Hepsine de verilen cevaplar hemen hemen aynı : ”Annen
ve baban hastanedeler, bir iki güne kalmaz gelirler, arkadaşın Ayşe de
ailesiyle birlikte yakınlarının yanına yerleştiler. Fırsat bulunca
ziyaretlerine gideriz”.
Çocuk
büyük bir umutla ailesini ve arkadaşını göreceği günü bekliyor. Ama
ne gelen var ne giden... Onu bir süre böyle oyalamak belki geçici bir
çözüm getirebilir; ama bir süre sonra onun kaldırabileceği ölçüde
ve anlayabileceği bir dille, alıştıra alıştıra anlatmak gerekir. Soruları sürekli
geçiştirilen çocuk, zaten zaman geçtikçe olumsuz giden bir şeyler olduğunu
anlayacaktır. Anlatıldığı taktirde
bunu anlamaya çalışacak ve kendi diliyle mutlaka yardım isteyecektir.
Çünkü yavaş yavaş gerçekle yüz yüze gelmeye başlayan çocuğun içinde
fırtınalar kopmaya başlar ve bunları yardımsız, sevgisiz ve tek başına
asla dindiremez. Yetişkinlerde, yaşlılarda
ve gençlerde olduğu gibi tüm hayalleri ve umutları yok olmuştur. Artık
oyuncakları da yoktur. Bütün sırlarını anlattığı, annesi dövdüğünde
şikayet ettiği bebeği Fatoş da yıkılan evlerinin altında kalmıştır.
O da herkes gibi kendini yalnız
hisseder...
Gençlerde
durum çocuklardan biraz daha farklı... Onlar depremin farkındalar, her an
“sallanıyoruz” korkusunu hep yaşıyorlar. Ama biraz daha bilinçliler.
Depremin neden olduğunu, nasıl korunulacağını, ne şekilde tedbir alınması
gerektiğini biliyorlar. Ama onların da yardıma ihtiyacı var.
Depremi
yaşayanların büyük bölümünde görülen bir rahatsızlık da “Panik
Atak”...Gençler, çocuklar, yaşlılar ve yetişkinlerin ortak korkusu:
“Ya tekrar olursa, acaba sallanıyor muyuz”. Her kafadan çıkan ayrı
bir fay hattı söylentisi de bu korkuları tetikliyor tabii ki...
Yardım
almaktan kaçan panik atak hastaları bir süre sonra daha da büyüyen
korkularıyla baş edemez hale gelirler. Ani titremeler, terlemeler, kalp çırpıntısı,
aşırı evham, kendine güvensizlik baş gösterir. Kendilerini hayattan
izole edip kabuklarına çekilirler. Ufak bir ses, hafif bir tıkırtı
onların aniden gereksiz bir kaygıya kapılmalarına, terlemelerine, korku
duymalarına neden olur.
Belirsizlik
duygusu da insanları bunalıma iten başlı başına bir etken. “Olacak mı
olmayacak mı” düşüncesi, insanları büyük bir çıkmaza sokmaya
yeter. Tedbir almaya çalışırken hissettikleri korku, duygu ve düşüncelerini
sağlıklı kullanmalarına engel olur. “Belki de olmaz” diye düşünüp
tedbir almaktan vazgeçince de kendilerini suçlu hissetmeye başlıyorlar.
Eğer deprem olursa sorumlusunun kendileri olacağını düşünüyorlar. Bu
ikilem hayatlarını zehir ediyor.
Tüm
bu korkuları yenmek için yardım almak şart. Kendi kendimize de yapmamız
gereken bazı şeyler var tabii ki...
__Duygularınızı
açıkça belirtin. Ağlamaktan, korkularınızı anlatmaktan kaçınmayın.
__
Sürekli deprem anını düşünmeyin. İleride olası bir depremde neler
yapmanız gerektiği hakkında fikir edinin.
__
Uykunuzu düzene sokun. Ruhsal ve fiziksel sağlığınız için bu
gerekli...
__
Her söylenene inanmayın. Gazete ve televizyon kanallarında reklam kaygısıyla
verilen her habere inanmayın.
__
Mantıklı ve bilimsel haberlere inanın. Deprem öncesinde, sonrasında ve
deprem sırasında yapmanız gerekenleri anlatan yayınları tercih edin.
__
Evden uzaklaşmak, yaşadığınız mekanı terk etmek yerine ortamı yaşanılacak
hale getirmeyi deneyin.
__
Kendinizi meşgul edecek şeyler bulun. Resim, müzik, bilimsel araştırmalarla
ilgilenin.
__
Çocuklarınızın da duygularını anlatmalarına yardımcı olun. Ona
dokunun ve sizin için önemli olduğunu hissettirin. Olumsuz görüntülerden
ve yayınlardan uzak tutun.
__
Onların beslenmesine dikkat edin. Fiziksel sağlıkları iyi olunca
psikolojileri de olumlu yönde etkilenecektir.
__
Deprem hakkında kaldırabileceği şekilde bilgi verin. Kaybettiği yakınları
varsa ağlamalarına izin verin. Kaldırabilecekleri şekilde açıklamalar
yapın.
ÖZGE
İLHAN
19.11.1999
