Ülkemiz
hemen her yıl doğal afetlerin yıkıcı bir örneğini yaşıyor. Yaşamaya
da devam edecek.Çünkü doğal coğrafyamızın her an afete uğrama
riskine sahip bir jeolojik temeli var ve bu afetler arasında en fazla can
kaybına ve fiziksel hasara neden olan depremdir. Bundan dolayı deprem bölgesinde
yer alan ülkemizde, binaların bu açıdan irdelenerek inşa edilmeleri
gerekir.
Bir
binanın oluşma aşamaları şöyle sıralanabilir :
*Binanın
tasarımı
*Tasarıma
uygun taşıyıcı sistemin tespit edilmesi
*Taşıyıcı
sistemin hesaplanması
*Hesaplanan
sistemin doğru olarak uygulanması
Bu
aşamaları birbirinden ayrı düşünmemek gerekir. Herhangi birisinde
aksaklık binanın rijitliğini, başka
bir anlamda depreme dayanıklılığını olumsuz yönde etkiler.
Depremlerin
bir çoğunda yapı hasarının önemli bir bölümü mimari tasarımdan
kaynaklanmıştır. Bugün tartışılması gereken bir mimari tasarımın
gerçekleştirilme olanağından çok, uygulanmasının doğru olup olmadığıdır.
Bazı tasarımlarda, planda basitlik, simetri ve düzen yoksunluğu yanlız
deprem açısından değil, mimari ve yapı ekonomisi açısından da
risklidir.
Depreme
dayanıklılık koşullarıyla çelişen bazı mimari tasarım kriterlerini
şöyle sıralayabiliriz:
*Büyük
kesitli kolonların bulunmadığı, sürekli taşıyıcı duvarlarla geçilmiş
geniş hacimler
*Çok
miktarda dış cephe boşlukları
*Kolon
ve kirişlerin bölücü duvarlar içinde kalmasını sağlamak için küçük
boyutlarda yapılması.
*Kirişsiz
döşeme kullanılması
*Planda
ve yükseklikte basit ve simetrik olmayan yapı biçimleri
Bu
arada bir binayı sadece bir tasarım ürünü olarak görmek de yanlış
olur. Binaların taşıyıcı sistemlerinin doğru tespit edilip, hesaplanıp,
uygulanması gerekir. Taşıyıcı sistemler, ahşap, betonarme ve çelik
yapılar için farklıdır. Bugün karşımıza en fazla çıkan ve hemen
hemen hepimizin yaşadığı binaların taşıyıcı sistemi betonarme kolon
ve kirişlerden oluşur. Betonarme yapı, beton ve demirin birarada kullanılmasıyla
meydana gelir. Bu yapı tipinde demir; gevrek bir malzeme olan, yani kırılma
özelliği fazla olan betona esneklik verir.
Betonarme
yapılar, rijitlik açısından ahşap ve çelik yapılardan üstündür. Ahşap
ve çelik yapılarda yapı
elemanlarının birbirine bağlanması sorunu betonarme yapılarda yoktur;
ancak kolon-kiriş birleşmelerinde özel önlemler almak gerekir, aksi
takdirde, büyük can ve mal kaybına yol açabilirler.
Depreme
dayanıklı yapının birinci kuralı, projesindeki beton dayanımının
bitmiş yapıda da gerçekleştirilmesidir; bunun proje hesaplarında karar
verilenin çok altında olması depremlerde en sık rastlanan hasar nedenini
oluşturur.
Betonarme
yapılar eğer, yönetmelik, standart ve mühendislik sağduyusu ile yapılırsa,
depreme dayanıklıdır. Çelik yapılar, betonarmeye kıyasla çok daha güvenli
olmasına rağmen, betonarme yapının avantajı bahsi geçen koşullar sağlandığında
çok daha ucuza mal olmasıdır.
Burcu
YAMAN
Kaynaklar :
1
Bayülke, Nejat. 1993,
Depreme Dayanıklı Betonarme ve Yığma Yapı Tasarımı
İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Yayını
2
Bilim ve Teknik Dergisi Ekim sayısı
