Son yıllarda çocuklarda obezite sıklığında belirgin artış olduğu görülmektedir. Konuya en iyi açıklamayı getiren bilimsel yayınlardan biri, Mart 2007 yılında Pediatrics Dergisinde yayınlandı. Son 10 yılın beslenme ile ilgili yapılan yayınların ortak sonucu olan makale, Johns Hopkins Medical Institutions’dan Dr. John M. Freeman ve arkadaşları tarafından yazıldı. Ulaşılan sonuca göre şeker ve unlu beslenme biçiminin kesilmesi; yağ, sebze ve et oranlarının diyette arttırılmasıyla epilepsi, obesite, otizm, kolesterol yüksekliği gibi hastalıklarda belirgin düzelmelerin gözlendiği saptanmış. Makalenin sonuç bölümü şu cümlelerle bitiyor: Hayretle farketmekteyiz ki yüksek yağlı yiyeceklerin insanları şişmanlattığı ve kolesterol düzeylerini arttırdığı doğru değildir.

Beyinde yer alan hipotalamus, endokrin(hormonal) ve sinirsel yolları kullanma özelliğiyle vücut enerji metabolizmasının temel kontrol merkezi olma durumundadır. Ghrelin adlı iştah hormonu açlık durumunda mideden, leptin hormonu ise yağ dokusundan salınarak beyindeki hipotalamusa etki eder. Bu etkiler sayesinde hipotalamus ve dolaylı olarak beyin, iştah ve enerji kaynağı olan besin alma kontrolünü sağlar.

Yağ dokusu artışıyla kandaki düzeyi artan leptin, yağ dokusu bilgilerini bir ölçüde beyne iletir. Ghrelin artışıyla iştah kamçılanır. Obez çocuklarda ghrelin hormon düzeylerinde belirgin azalma, leptin düzeylerinde ise artma olduğu görülmüştür. Bu durum, obezitede her iki hormona karşı gelişen duyarsızlıkla açıklanmıştır.

Görüldüğü üzere obezitede temel sorun, beyindeki duyarsızlıktır. Basitçe ifade etmek gerekirse beyindeki iştah merkezi “doymamaktadır”.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite, otizm, öğrenme güçlüğü gibi diğer beyin rahatsızlıklarına sıklıkla obezitenin eşlik ettiği görülmektedir. Bu çocukların ergenlik ve yetişkin dönemlerinde bağımlılık oranında belirgin artış olduğu da bilinmektedir. Obez çocuklarda görülen aşırı şeker ve unlu besin tüketimi, bağımlılıkla açıklanabilir.

Beyinde yer alan VTA adlı bölge, beyin ön bölgesinin ihtiyacı olan dopamin adlı hormonu üreterek kişinin yaşamdan zevk almasını sağlar. Sosyal olaylar, beslenme, cinsellik, eğlence, sigara, uyuşturucu maddeler; VTA bölgesini uyarırlar. Sol beyin ön bölgesi; uygunsuz davranışları önleme, yemeğin sonlandırılması ve doyma özelliklerini kontrol eder. Bilimsel veriler obez çocuklarda sol beyin ön bölgesinin etkinliğinde azalma olduğunu bildirmektedir. Şeker ve unlu besinlere karşı olan aşırı iştah, duyarlı olan sol beyin ön bölgesinin bir sonucudur. Bu bölgenin etkinliğinin VTA’dan gelecek olan dopamin ile arttırılma isteği çocukta şeker ve unlu besinlere karşı bağımlılık gelişimine neden olmaktadır.

Sonuç olarak çocuklarda görülme sıklığı gittikçe artan başta obezite olmak üzere, öğrenim güçlükleri ve davranış sorunlarının ana nedeni beyin ön bölgesidir. Bu çocukların değerlendirilmesinde beyin ön bölge çalışma özellikleri incelenmeli ve tedaviler beyin çalışma özelliklerini iyileştirici yöntemler üzerine kurulmalıdır.

Kaynaklar

Obesity and ADHD may represent different manifestations of a common environmental oversampling syndrome: a model for revealing mechanistic overlap among cognitive, metabolic, and inflammatory disorders. K. Bazar et al. Medical Hypotheses, Volume 66(2) 263-269.2003

Less activation of the left dorsolateral prefrontal cortex in response to a meal: a feature of obesity. Le DS et al. Am J Clin Nutr.84(4):725-31.2006

Less activation in the left dorsolateral prefrontal cortex in the reanalysis of the response to a meal in obese than in lean women and its association with successful weight loss

Duc Son NT Le et al. Am J Clin Nutr.86(3): 573–579. 2007