Kafa Çiftleri
Uzm.Dr. Işıl Yurdaışık
 

Beyın üst alt arka  ve ön  bölümlerde tamamen kemık ile kapalı durumdadır.Bebeklerde kafa ön bölümünde açık olan bıngıldaklarda zamanla kemıkleşirler.Beynın vucüt ile olan bağlantısını sağlayan sadece beyin sapının olduğu kısıma gelen beyin alt bölümünde bir delik ve kafa tası tabanının ön bölümündekı küçük (Bazıları toplu iğna başı kadar) delikler ile olur.

Kranial sinirler  ya da kafa çiftleri dediğimiz sinirler ise merkezi sinir sisteminden çıkarak çevreye dağılan çevresel sinir sistemınin  beyınden çıkan bölümüdür.Toplam 12  çift ve simetrik sinirden oluşmaktadır.Tümü beyın tabanından  çıkarak kafatasındakı deliklerden geçerler ve nervus vagus hariç diğer hepsi baş ve boyun bölgesine yayılırlar.Nervus vagus ise gögüs boşluğu ve karın boşluğu içerisine yayılır.Beyın dokusunu kabaca tanımladığımızda en dış kısmında kemık yapı vardırbunun alt kısmında beyin dokusunun iki yarım küresi ve  arka kısımda beyincik olarak adlandırılan kısım ve bunun alt kısmında da  beyın sapı dediğimiz omiriliğin devamı olan kısım vardır.

İnsan vucüdünün tüm hareketlerinde başrol beynın kabuk kısmı olan beyın korteksi ve beyın sapındadır.Karmaşık hareketlerde ilave olarak beyın çekırdekleri ve beyincik devreye girmektedir.Beyin sapının iletı ve refleks fonksiyonları vardır .İleti   ve  refleks fonksiyonlarını kafa çiftleri ve omirilik sinirleri ile yürütür.Motor ve duyusal kontrolüde gerçekleştirebilir.Beyın sapının merkezinde özel bir sistem halınde bulunan retiküler formasyon dediğimiz sistem ise uyanıklık düzeyının belirlenmesinde önemlidir.Beynın ana işlemcisi olan korteks beyıncık ve beyın çekırdekleri ile daha alt merkezler arasındakı bağlantı yollarının tamamı beyın sapından geçer.Beyın sapı daha yuksek sinir merkezlerınde gelen ve beyın sapına çeşitli fonksiyonları başlatma ve değiştirme komutunu taşıyan emir sinyalleri için durak  görevi görür.

Beyın sapındaki temel işlevler

-Solunum sistemının kalp damar sistemının ve kalp damar basıncını ayarlamanın

-Beslenme reflekslerinin (Çiğneme ,kusma, öksürme esneme , yutkunma kontrolü solunum kontrolü ;

-Göz bebeklerinin daralması ve hareketleri

-Eşitsel ve görsel refleks kontrolleri

-Dengenın korunması

-İstemlı hareketlerın yapılması

-Vücudun yer çekımıne karşı dik kapılmasının kontrolü

-Dengenın sağlanması

Beyın sapı  4 kısımda incelenmektedir :

1. Arka bölüm (Medülla oblongata) Hayatı kontrol merkezleri buradadır.Solunum dolaşım kan basıncı,işitme ,tat alma ,boyun ve yüz kaslarının kontrol ederek dengeyi sağlama bu bölümden kontrol edilir.Bu bölümün arızasında ölüm gerçekleşir.

2.Beyın sapı ön üst bölümü  (Pons ) .Ponsun ön bölümü beyıncık ile ilgili hareket ve  duyuların geçişi ile arka bölüm ise solunum tat alma ve uyku düzenı ile ilgilidir.

3.Beyın sapının 3. bölümü (Orta beyin-mezensefalon )en üst bölümdedir ve aynı zamanda beynin en alt kısmında yer almaktadır.Motor sistemının tüm bileşenleri beyın ,beyın çekırdeklerı ve beyın yarı küreleri arasında önemli bağlantıları bu kısım yapar.Orta beyın bır çok sinir çekırdeği içermektedir.Bunların arasında isteğe bağlı hareketleri düzenleyen ve beyın çekırdeklerının önemi girdilerinı sağlayan merkez vardır.Bu bölümün arızasında parkınson hastalığı ortaya çıkmaktadır.Görme ve duyma ile ilgili çekırdeklerı de yıne orta beyın içermektedir ve aynı zamanda gözün kas kontrolleride bu kısımdadır.

4.Beyın sapı merkezi (Retiküler formasyon ) beyin sapının  diğer 3 kısmı ile olan bağlantıları ve aşağıda omirilikten yukarıda talamustan gelen liflerın ortak olarak toplandığı bir alandır . Bu alanda hareket postür ağrı tüm otonom fonksiyonlar ve uyanıklık seviyesi ile ilgili bilgiler vardır.Bu bölüm davranışların koordınasyonunda önemlidir.Yutma, kusma ,solunumun başlamas,ı düzenlenmesi ,öksürük, hıçkırık, hapşırma, kalp damar sistemi ile basınç ayarlayan tüm refleksler ,beynın az kanlanması ve az oksıjen gitmesine tüm yanıtlari bu kısım sağlamaktadır.Çizgili kasların aktivesini iç organlardakı tüm çalışma ayarlarını hormon sistemlerini uyku –uyanıklık ritimi ve bilinç düzeyını etkelemektedir. Sadece motor sistemleri değil duyu sistemlerini ve bilinçlilik  durumunu hatta tüm vücut aktivesini etkılemektedir ve temel olarak beyın sapının arızalandiği durumlar birbirini etkılemekte birinde meydana gelen arıza çok az bir dönem diğerleri tarafından telafi edilmeye çalışmakta ancak sonuçta beyın sapının tamamı sonrada diğer organlar bundan etkılenmektedir  ve temel olarak gözlenen  sorunlar :

- solunum kapasitesinin azalması besın ve su yutma problemlerı

- çevresnın algılanması ve organızasyonda zorluk

- denge ve hareket sorunları

- Baş dönmesi ,bulantı  ve uyku bozuklukları olarak sıralanabilir.

Sistemlerın ileri dönemde bozulmasını takıben beyın sapı arka bölümü (medülla oblangatanın ciddi sorunlarında  problemın olduğu tarafta felç göz  bebeklerınde genişleme komahalı anormal solumun dengesiz yürüyüş hareket kontrollerınde yetersizlik ve inatçı oksürük meydana gelmektedir.Beyın sapı ön bölümünün ileri dönem arizalarında ise solunum bozuklukları anormal çırpınma hareketleri yarı göz bebeklerınde daralma gelmektedir.Orta beyın yanı mezensefalon bozukluğunda ise göz kapağı düşüklülüğü bilinç kaybı anormal çırpınma hareketleri fazla soluma göz hareketlerınde bozulma ve göz kas hareketlerınde istemsizlik görülmektedir.

Kafa çiftleri toplanmda 12 adettır :

1.kranyal sinir: N. Olfactorius
2. kranyal sinir: N. Opticus
3. kranyal sinr:i N. Oculomotorius
4. kranyal sinir: N. Trochlearis
5. kranyal sinir: N. Trigeminus
6. kranyal sinir: N. Abducens
7. kranyal sinir: N. Facialis
8. kranyal sinir: N. Stato-Acusticus
9. kranyal sinir: N. Glossopharyngeus
10. kranyal sinir: N. Vagus
11. kranyal sinir: N. Accessorius
12. kranyal sinir: N. Hypoglossus

Kafa çiftlerinin 3 tanesi sırası ile

-Koklama

-Görme

-İşitme  ve denge ile ilgilidir.5 tanesi sarf motor sınırlerdır.Diğer 4’ünün ise motor ve duyusal görevleri vardır yanı bunlar mik sinirlerdir.Kranial sinirlerin 4 tanesi otonomık fonksiyonlar ile ilgili parasempatık tenlerde içerirler.Nervus olfactorıus ve nervus  opticus dısında kalan kafa çiftleri benzer anatomık özellikler taşırlar .Yanı hepside beyın sapi  mezensefalon ,Pons ve bulbus içinde yer alan motor nukleustan başlar veya beyın sapındakı duyusal bir çekırdekten sonlanırlar.Bu sınırlerın hepsi kafatasındakı delık ve yarıklardan kafa boşluğunu terk ederler.

1.Kranial sinir Nervus Olfactorius: Koku almayı sağlayan sinirlerdir.Burun boşluğu içerisindekı mukozadan başlayarak koku yolları beynın iç bölümüne kadar ilerler ancak anotomık sonlanma bölgesi tam ve kesin olarak bilinmemektedir.Temporal loba ulaştıkları kabul edilmektedir.

2.Kranial sinir Nevrus Opticus: Görme sağlayan sinirdir.Gözün retına tabasındakı hücrelerden başlar ve bunların bir araya gelmesi ile göz sınıri oluşur.Göz siniri arka bölümden beyın iç kısmında geçer ve beyın ön bölümünde çaprazlaşırlar .Çaprazlaştıktan sonra talamusa uğrar ve temporal ve parietal lob derınlıklerınden geçip oksipital lob iç yüzündeki  görme korteksine ulaşır.

3. 4. ve 6. Kranial sinirler Nervus Oculomotorius ,Nervus Trochlearis, Nervus Abducens: 3. Sinir göz hareketlerini sağlar.Üçüne birden göz motor sınırlerı  adı verilir.3. sinir göz küresını hareket ettıren 6 kastan 4’ünü uyarır.Ana merkezı beyın sapındadır.4. sinirinde ana merkezi beyın sapındadır.Göz küresinin hareketlerinde yardımcıdır.Göz küresının aşağıya doğru hareketını sağlar.6. sinir merkezi de beyın sapındadır ve göz küresını dışarıya doğru çeker.Tüm bu sınırler beyın sapından çıktıktan sonra beyın  ön bölümüne ilerler ve göz çukurlarının üst bölümünden göz kaslarını geçerek göz kaslarının arasına dağılırlar.

5. Kranial sinir nervus trigeminus ; 3 parçaya ayrılır : 1. Parçası çiğneme ve göz kaslarından uyarıları alır.2 .parça yuzdekı dokunma duyusu ile ilgili lifleri alır.3. parçası ise ağrı ve ısı ile ilgilidir.Merkezi beyın sapındadır.Beyın sapından çıktıktan sonra çğneme kaslarına doğru ilerler ve kafa tabanı ayrı delıklerden terk ederler.Yüz, saçlı derının ön bölümü göz ,ağız  ve burunla ile ilgili duyuları beyın sapındakı duyusal çekırdeklere taşır ve aynı yuz tarafındakı çiğneme kaslarını da uyarır.Göz küresi ön bölüm refleksinin getirici yolunu da bu kısım oluşturur.

7. Kranial sinir nervus  facialis : Az sayıda duyusal lif taşır başlıca motor bir sinirdir.Parasempatık fonksıyonu vardır.Beyın sapını terk ettıkten sonra petröz kemık içindekı tüplere girer.Daha sonra kafatası alt bölümünde ki delikten çıkarak yuz kaslarında dağılır ve tüm yüz kaslarını uyarır .Yüzün üst bölümüne ait kasların işlemlerinde kaş kaldırılması ,çatılması ,gözlerın kapatılması, yüzün alt yarısında dişlerini göstermesi, ıslık çalması ve ağzını açması bu kasla ilgilidir.Tüm beyın sinirleri gibi çift taraflı olduğundan bir tarafının arızası ile bu fonksiyonları yaparken yüzde asimetrinden felçe uzanımı olan patolojık bıer durum meydana gelir.

8.Kranial sinir nervus Stato-Acusticus : Bu sinir işitme ve dengeyı sağlayan sinirlerin toplamında oluşur  ve iç kulaktan başlar beyın sapında ki çekırdekte sonlanır.

9. ve 10. Kranıal sinirler  Nervus Glossopharyngeus  ,Nervus Vagus : Bu ikisini  birbirinden ayırmak güçtür.İkisi de motor ,duyusal ve parasempatık lifler taşır.Her iki sinirinde çekırdeklerı beyın sapındadır ve yıne tabanında ki deliklerden geçerek kafa boşluğunu terk ederler.Duyu işlemleri olarak  ;

-1 Duyu yutak ve yumuşak damağın duyusu ve dilin 1/3 arka bölümün duyusu

-2 Tat alma : dilin 1/3 arka  tat duyusudur.

-3 Yutma hareketının başlangıcı ve ses tellerının çalışması

-4 Bütün gögüs ve karın boşluğu organlarının çalışma aktivasyonunun sağlanması

11. Kranial sinir  Nervus  Accessorius: Saf motor bir sinirdir.Bir kısmı beyın sapından bir kısmı da boyun bölümündeki omurilik ön tarafından gelir ve  kafa tabanındaki deliklerden geçerek beyni terk eder. Boyun kaslarının ve esne kaslarının üst parçalarını uyarır.

12. Kranial sinir Nervus Hypoglossus : Dilin motor siniridir.Çekirdeği beyin sapındadır.Kafa tasından çıkışı yına kafa tabanındaki bir delikten gerçekleşmektedir.Dilin hareketleri bu sinir tarafından uyarılır.

Tüm bu sinirlerin beyın sapındaki birbirine olan yakın komşulukları nedeni ile bir sinirin etkilenmesi durumunda ona yakın komşuluktaki diğerleri de ciddi anlamda etkilenmektedir.Sinirin beyın sapı, beyin içi ya da çevresel organ olarak yerleşimi düşünülerek hangi taraflarda fonksiyon kaybı olduğu da hastanın durumuna göre bulunabilir.

 

 

 

 
 
İstanbul - 26.03.2011
isil.yurdaisik@gmail.com
 http://sufizmveinsan.com