|
|
ÖZET
Biyo manyetoloji ilkelerine göre tüm maddeler dolayısıyla insan vücudu
manyetik özelliğe sahiptir. Güneş, hava ve su gibi mıknatıslık da
insanların vazgeçilmez bir parçasıdır. İnsanı oluşturan maddelerin
birbiriyle haberleşmek için kullandığı manyetik alanın sinyalleri hem
birbiriyle ve hem de dünya manyetik alanı ile de uyum içindedir. Fakat bu
uyum çeşitli nedenlerden dolayı bazen bozulmaktadır. Günümüzde
elektromanyetik cihazların hayatımıza girmesiyle yeni bir kirlilik türü
doğmuştur. Bu sebeple bu çalışmada manyetik alan hakkında yapılan
çalışmalar ve bunların insan sağlığı üzerine olası etkileri üzerinde
durulmuştur.
Anahtar kelimeler: Manyetik alan, Elektromanyetik kirlenme, Sağlık
GİRİŞ
Manyetik alan hareketli ve elektrik yüklü zerrelerin, güç etkisinde
kaldığı boşluk olup atomların içindeki elektronların çekirdek etrafında ve
kendi etraflarında dönmeleri sonucu oluşur. Manyetik alan doğrudan gözle
görülemeyen veya kolayca hissedilemeyen fakat sonuçları görülebilen veya
hissedilebilen bir olgudur. Günümüzde teknolojinin gelişmesi ile birlikte
cihazlar kanalıyla ölçümü de mümkün hale gelmiştir. Tüm maddeler canlı
veya cansız zayıf ya da güçlü manyetik alanları vardır. Her madde gibi
insanında bir manyetik alanı bulunmaktadır. İnsanlar kendi manyetik
alanları yanında doğal olarak yaşadıkları çevrenin de manyetik alanları
etkisi altındadırlar. Bu manyetik alanın faydaları yanında dengenin
bozulması ile birlikte zararları da olabilmektedir.
Dünya atmosferine düşen göktaşlarının insanlara zarar vermesini önleyen
atmosfer içindeki gazlardır. Dünya atmosferine giren göktaşı sürtünmeden
dolayı yanarak parçalanmaktadır. Atmosfer içindeki gazlar yanında dünya
atmosferinin koruyucu tabakalarından biri de dünyayı saran manyetik
alandır. Yeryüzünün manyetik alanı dünyanın çekirdeğinin sahip olduğu
özellikler nedeniyle oluşmaktadır (Xinyang, 2000). Dünya küre şeklinde bir
mıknatıs gibidir. Dolayısıyla etrafında bir manyetik alan oluşturmaktadır.
Dünya'nın manyetik alanı, dünyanın dönme ekseniyle 11 derecelik bir açı
yapar. Bu 11 °’lik açı nedeniyle coğrafik kuzey ve güney kutupları ile
manyetik kuzey ve güney kutupları farklıdır. Ayrıca dünya'nın manyetik
alanı vektörel bir büyüklüktür. Bir noktadaki manyetik alan bu vektörün
yönü ve şiddetiyle bağlantılıdır. Dünya çekirdeği, demir ve nikel gibi
manyetik özelliği olan ağır elementleri içerir. Dünya çekirdeği 2 kısımdan
oluşmakta olup iç çekirdek katı, dış çekirdek ise sıvı haldedir. İç
çekirdeğin etrafında hareket eden dış çekirdeğin bu hareketi mıknatıslanma
etkisi yaparak manyetik alan oluşturur. Yıldızlardan gelen öldürücü kozmik
ışınlar dünya atmosferi tarafından emilmektedir, (Widgery, 2002;
Whitehouse, 2001; Britt, 2001).
İnsanlar doğada var olan iç ve dış manyetik alan yanında kendi ürettikleri
cep telefonları, elektrikli ev cihazları ve yüksek gerilim hatları gibi
manyetik alan kirliliği etkisi altındadırlar. Manyetik alan oluşturan
cihazlar hayatımızın bir parçası haline gelmiş bulunmaktadır. Bununla
birlikte bunların olası zararlarını bildiğimizde kısmen de olsa
önlemlerimizi almaya çalışmamız gerekecektir. Manyetik alan kirliliği
gözle görülemeyişi ve etkisinin çoğu zaman doğrudan hissedilemeyişi ve
uzun zaman sonra birikerek görülmesi insanlar tarafından yeterince
önemsenmemektedir. Manyetik alan kirliliğinin kaynakları tespit edilerek
önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması kaçınılmazdır. Hava, gürültü
gibi kirlilikler yanında mutlaka manyetik kirlilik de beraber zikredilerek
toplumun duyarlılığı arttırılmalıdır. Manyetik alan konusunda Tükçe kaynak
eksikliği bulunmaktadır. Bu çalışmanın toplumun bilinçlenmesinde katkı
sağlayacağı beklenmektedir.
MANYETİK ALANIN SAĞLIĞA ETKİLERİ
Uzaya gönderilen astronotlarda görülen ve haftalarca sürebilen yorgunluk,
adale ağrısı, baş ağrısı ve dönmesi nedeni ilk yıllarda anlaşılamamıştı.
Daha sonraki yıllarda sürdürülen kapsamlı araştırmalar sonucu bu
belirtilerin dünyanın manyetik alanının eksikliğinden kaynaklandığı
belirlenmiştir, (Lindner, 2002). Biyomanyetoloji ilkelerine göre, tüm
maddeler dolayısıyla tüm canlılar, zayıf ya da güçlü birer manyetik
özelliğe sahiptirler. Her mekanda dolayısıyla tüm canlıların içindeki ve
dışındaki tüm boşluklarda yüksek yada düşük birer manyetik alan mevcuttur.
İnsan vücudu aslında her hücrenin kendine özgü elektrik devresi olduğu
bir elektromanyetik makinedir ( Paulines, 2002). İnsan vücudundaki
manyetik alan, biyoelektrik yüklerinin hareketinden meydana gelir. Biot –
Savar Teorisine göre, hareketli elektrik yükleri manyetik alan oluşturur.
Biyoelektrik oluşan herhangi bir bölgede mutlaka manyetik alan vardır.
Dolayısıyla kalp, adale, sinir ve beyin gibi organlar belli bir manyetik
alana sahiptir. İnsanı oluşturan maddelerin birbiriyle haberleşmek için
kullandıkları manyetik alanın sinyalleri birbiriyle uyum içindedir. Bu
sinyaller dünya manyetik alanı ile de uyum içindedir, (Widgery, 2002).
İnsanın kendi iç manyetik alanı ile dünyanın oluşturduğu manyetik alan
arasındaki uyumluluk çeşitli nedenlerden dolayı bozulabilmektedir. Bunun
bir nedeni de insanın yaşadığı yerin manyetik alanının büyüklüğüdür. Yer
kabuğunun doğal bir manyetizması vardır. Bütün alanlar üç değişken içerir;
frekans, spinin yönü, spinin büyüklüğü veya gücüdür. Bu üç değişken insan
vücuduna uyduğunda vücut kendi enerjisini destekler, (NBC, 2002). Bu
manyetik etkileşim hücre zarlarında madde alışverişlerini mümkün kılar.
Böylece bir fabrika gibi çalışan hücrenin, atık maddeleri ve toksinleri
bünyesinden uzaklaştırarak su, besin maddeleri, oksijen ve gerekli
mineralleri alarak işlevinin uygun bir seyirde ve canlılık içinde
sürdürmesi mümkün olmaktadır. Sara hastaları üzerinde yapılan bir deneyde
de dışarıdan, deneklerin manyetik alanının değiştirilmesi durumunda,
beyindeki biyoelektrik faaliyetin, dolayısıyla snapsların kirlenmesi
sağlanarak hastalık durumundaki etkileri aynen oluşturulmuştur.
Geceleyin dünya manyetik alanı hücresel oksijeni arttırır, uykuyu
destekler, biyolojik iyileşmeyi desteklerken iltihaplanmayı azaltır, acıyı
dindirir. Ama güneş doğduğunda beraberinde getirdiği pozitif manyetik
alanı hücresel oksijeni azaltır, uyanıklığı destekler, biyolojik
iyileşmeye engel olur ve acıyı arttırır. Kafamızın merkezde bulunan
hormonları, enzimleri ve bağışıklık fonksiyonları yöneten pineal bezi
manyetik kristallerden oluşan bir manyetik organdır. Manyetik enerjiye çok
duyarlı olup ona has madde olan melatonin hormonu, geceleyin dünya
manyetik alanı etkin olduğu zaman ortaya çıkar. İyi uyku için melaton
seviyesinin yüksek olması gerekir. Büyüme hormonu melatonin seviyesi ile
ilişkilidir. İnsan yaşlandıkça bu asıl hormonları daha az üretmeye başlar.
Büyüme hormonu saç, cilt(deri) ve adaleleri kontrol altında tutar, (Philpott,
2002).
Multiple Sclerosis (MS) hastalığını başlatan sebeplerden biri dünya
manyetik alanıdır. Dünya manyetik alanının haritası incelendiğinde alanın
yapısı ile MS hasta sayısı arasında kuvvetli ilişki bulunmuştur. Manyetik
alanın düşey bileşeni biyolojik maddeleri etkiler. MS hastalığına
yakalananların sayısı 60 (°E) boylam civarında en yüksek değere ulaşırken
Orta Asya, Hindistan, Çin, Japon, Afrika ülkeleri, Orta Amerika gibi
ekvatora yakın yerlerde vaka sayısı yok denecek kadar azdır. Düşey
manyetik alanı bileşeni kutuplara yakın yerde hemen hemen yoktur ve MS
hastalığına düşey bileşenin zayıf olduğu bölgelerde çok sık rastlanır.
Başka bir araştırmada çocukların büyümesinin dünya manyetik alanın güneş
aktivitesine göre değişmesine bağlı olduğu tespit edilmiştir, (Tatarin et
al., 2002).
İnsan vücudunun manyetik alanla olan dengesini bozan etkenlerden birisi de
kimyasal kirleticiler, haberleşme frekansları, elektrik güç taşımalarından
gelen sinyallerle çevrenin kirlenmesiyle ortaya çıkar. Toksik madde
radyasyon gibi kirleticilerden gelen sinyaller canlının elektromanyetik
dengesini bozmaktadır, (Widgery, 2002). Araştırmacıların insan tarafından
yapılan elektromanyetik kirlilik veya smog olarak bilinen elektromanyetik
alanın birikimli olduğunu ve genel keyifsizlik, boyunda sertlik, göğüs
acısı, hafıza kaybı, baş ağrısı, kalp atışında ve kan kimyasında değişime
uğratma, sindirim ve dolaşım sorunları oluşturabilmektedir. Elektro smog
adı verilen teknolojinin beraberinde getirdiği elektromanyetik kirlenme,
insan sağlığını tehdit eden ciddi unsurlardan birisidir. Yüksek gerilim
hatlarından cep telefonu dalgalarına, radyo ve TV dalgalarından ev ve iş
yerlerindeki bilgisayar ve elektrikli diğer eşyaların yaydığı
elektromanyetik dalgalara kadar maruz kalınan elektromanyetik kirlilik
sosyal yaşam ortamında hemen hemen her yerde sağlıksız bir atmosfer
oluşturmaktadır. Elektromanyetik smog beyinden hücrelere gönderilen
sinyalleri engelleyerek vücudun bağışıklık sistemine zarar verir, (Paulines,
2002). Son yıllarda büyük çapta araştırmalar yapılmasına neden olan bir
etki ise insan yapımlı kuvvetli manyetik alan kaynağından doğan
hastalıklardır. Kuvvetli manyetler Hall etkisinden dolayı, anestesia
oluşturuyor, (Pawluk, 2002; Komor, 2002). Tunaya’nın araştırmalarına göre
yüksek gerilim hatlarının çocuklarda lösemi ya da beyin kanseri yaptığı
bilinen bir gerçektir. 1988'de ve 1991'de yine ABD'de, 1992 'de Isveç ve
Meksika'da ve 1993 'de Danimarka'da yapılan araştırmalarda çocuklarda
görülen kanserlerle ve özellikle de lösemiyle iletişim hatlarına yakın
yaşama arasında bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur, (Tutev, 2002).
Cep telefonu zararları üzerinde birçok araştırma yapılmaktadır. Kandaki
zararlı proteinlerin ve toksinlerin beyne girmesini engelleyen savunma
mekanizmasını devre dışı bırakmaya, yorgunluk, baş ağrısı, deride yanma
hissi ortaya çıkarmaya, yüksek tansiyon oluşmasına, baş ağrıları, baş
dönmesi ve dikkatin dağılmasına sebep olduğuna dair bulguları elde
edilmiştir (Tutev, 2002).
Cep telefonu alzheimer, parkinson ve multiple sclerosis (MS) gibi sinir
hastalıklarının oluşma riskini arttırıyor. Kulaklık-mikrofon seti
kullananların %80'inde bu tip sorunların olmadığı gözlenmiştir. Bu tip
elektromanyetik alanların genelde iki etkisinden bahsedilir. Birisi ısı
etkisidir. Çünkü yaydığı enerji, insan vücudundan geçerken bir miktar
emilir, tutulur ve içerde bir ısı birikimi oluşur. Bu ısı istenmeyen
sonuçlara sebep olabilir. İkincinin etkisi ise canlı organizma içindeki
birbirine bağlanmış olan molekülleri, atomları etkiler ve bozar. Organizma
kendini tamir eder, düzeltir. Ama bir an kontrolden çıkabilir. Kontrolden
çıktığında ise basit bir iki hücrenin ölümüne veya kanser gibi ölümcül bir
hastalığa neden olabileceğinden şüphelenilmektedir, (Kalkan, 2002).
Ortalamadan yüksek manyetik alanı olan bölgede yaşayan çocukların kanser
olma olasılığının daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. Birkaç
araştırmada ortalama değerden yüksek manyetik alanın bulunduğu bölgede
uzun süre kalan hamile kadınlarda zor doğum yaptıkları gözlenmiştir.
Yüksek manyetik alanın, anne adaylarının düşük yapma olasılıklarını 3 kat
artırdığı vurgulanmıştır, (ARPNSA, 1999).
1994'te ve 1998'te ABD ve Finlandiya'da yapılan araştırmalarda;
elektromanyetik alanların çok sık etkisinde kalan (radyo operatörleri,
endüstriyel donanım işçileri, veri işleme aygıtı tamircileri, telefon
hattı işçileri, elektrik santralleri ve trafo merkezlerinde çalışan)
işçilerde alzheimer hastalığının normal insanlara göre erkeklerde 4-9 kat
kadınlarda 3-4 kat daha çok görüldüğü, enerji iletim hatlarına 40 m.'den
daha yakın yaşayan çocukların, normal çocuklara göre 2-3 kat daha fazla
kansere yakalandığı, Finlandiya'da yapılan bir başka araştırma erkek
çocukların merkezi sinir sisteminde oluşan tümörlerle iletim hatları
arasındaki ilişkinin olduğu sonucuna varılmıştır. Diğer bir etken ise
uzaydan ve güneşten gelen kozmik ışınlardır. Dubrov (2002) 1228 kişi
üzerinde yaptığı deneylerinde kozmik ışınların kalp krizi, işyerindeki ve
karayolu kazalara ve ani şizofren dönemlerle ilişki içinde olduğu sonuca
varmıştır, (Harris, 2002). EMF sağlık raporunda (1995) mevsimsel stres
maksimumlar ile güneş rüzgarının maksimumu arasında ilişki olduğu
vurgulanmıştır. İnsan sağlığına zararlı kozmik olayları uzay arası
manyetik alanın radyal bileşeni olduğu zaman en fazla etkiler. Bu olay da
güneş rüzgarı dünyadan geçtiği zaman olabilir. Nikolaev ve ark. (1976) 85
tane ruh hastası insan üzerine yapılmış deney sonucunda gök cisimleri
arasındaki manyetik alanın pozitif olduğu zaman hastaların sayısının
arttığı gözlenmiştir, (Parkinson,1983).
Zayıf manyetik alanın insan sağlığına zararlı olup olmadığı hala
tartışılıyor. Bu zayıf alanların hemen gözle görülür zararları yoktur.
Fakat hayvan hücresi üzerinde yapılan deneylerde zayıf manyetik alanın
hormon ve enzim seviyesini değiştirmek, dokulardaki kimyasalların
hareketini engelleme gibi biyolojik etkenlere sebep olduğu kararına
varılmıştır (NRPNSA, 1999)
Sonuçlar ve öneriler
Kalp krizi yaşlarının 20’li yaşlara düşmesi, bağışıklık sistemlerinin
çöküşü, sık hastalıklara maruz kalma, beyin kanamaları sıklıklarında
artışlar ve de kanser olgularında görülen tırmanışlarda manyetik alanların
etkisi vardır.
Bu tip hastalıkları iyileştirme yöntemi olarak akupunktur ve manyetik
terapi son yıllarda gelişmektedir. Manyeto terapi ilk önce astronotlar
üzerinde uzayda kullanılmıştır. Daha sonra 200.000 insan üzerinde yapılan
klinik deneyler neticesinde tıp hizmetine sunulmuştur . Yer kabuğunun
statik manyetizmasından daha da etkin olan pulsatif manyetik alan, hücre
zar hareket periyodikliği ile daha uygun bir etkileşim oluşturmaktadır.
Kazuo Shimodaira‘a göre enerji eksiklği, genel ağrı, baş ağrısı, yorgunluk
manyetik alanı eksikliği sendromun belirtileridir. Bunlar kronik yorgunluk
sendromuna benzemektedir, ama dışarıdan manyetik alan verilince hasta
düzelmektedir. Neurobiolojistlere göre manyetler depresyonda olan
insanlarda ağır işlediği sol beyini uyardığına inanıyorlar, (Chandrasekaran,
2002). Zihinsel ve fiziksel rahatsızlığı olan hastalar üzerine yapılan
kliniksel araştırmalarda %90 başarı gösteriyor. Japonya’da bir üniversite
11.648 kişi üzerine yapılan manyetik tedavinin (%43 erkek) %92 başarı
gösterdiği görülmüştür (Blackman ve Friedman, 2002). Bunun nedeni olarak
manyetik alan vücuda uygulanınca manyetik dalgalar dokudan geçer ve ikinci
akım oluşturur. Bu akımlar manyetik alan ile birleşince hücrelerdeki
elektronlara ısı verir. Bu ısı adale ağrısı, kaslardaki şişmelere çok iyi
gelir. Kandaki kalsiyum ve kolesterol miktarı azalınca haemoglobin daha
hızlı hareket eder. Yüksek tansiyona sebep olan diğer maddelerde de azalma
görünür. Kan temizlenir ve akışı hızlanır. Kalp rahatlar ve acı azalır
veya yok olur. Yönetici sinirler normale döner ve onların yönettiği
organlar düzgün şekilde çalışır. Kan akımının iyileşmesinden dolayı
besleyiciler daha kolay ve verimli şekilde taşınır. Manyetik dalgalar
cilt, yağlı dokular ve kemikleri canlandırır. Sonuçta hastalığa karşı
direnci arttırır. Manyetik alan düzensizliği azaltarak enerji aktarır,
sağlığa katkıda bulunur. Hücrelerin büyümesini destekler. Manyetler diş
ağrısı, omuzlar ve diğer birleşimlerdeki uyuşukluk, ağrıya iyi gelir.
Vücudun kendi kendini iyileştirme özelliğini destekler (Shimodaira ,2002).
Hayatımızı etkileyen biyomanyetik alanın ay, güneş, diğer yıldız veya
gezegenler gibi dünya dışı etkenler ve içinde bulunduğumuz yakın çevre ile
kullandığımız cihazların etkisinin bilinmesi tedbir alma ve tedavi
açısından önem taşımaktadır. Bu çalışma ülkemizde biyomanyetik alan
konusunda yeterince çalışmanın mevcut olmaması nedeniyle hem
bilgilendirici hem de bundan sonraki çalışmalara yardımcı olacaktır.
Kaynaklar:
Akupunktur ve Manyetik Alan, 2002. http://www.uygur-akupunktur.com/manyetikalan.htm
Allan D.W., 2000. Planetary Alignment and Manyetic Field Interaction,
http://www.allanstime.com/UnifiedFieldTheory/Planets_Alignment/
Arthur Widgery, 2000. Balance, http://www.health-doc.com/healtharticles/bfbalance.html
Australian Radiation Protection and Nuclear Safety Agency, 1999. Power
line electromanyetic fields and human health, http://www.ortho.lsumc.edu/Faculty/Marino/Powerline/PowerlineTOC.html
Baldwin D. and Baldwin K., 2002. Health Wise Systems, http://www.moosepages.com/hws/facts.html
Blackman C. and Friedman H., 2002. http://www.xtrememattresspads.com/articles.html
Borodiouk O.O., Smerdov A.A., and Tatarin V.Ya., 2002.Correlation
Analysis between Earth manyetic field and Multiple Sclerosis prevalence,
http://www.link.lviv.ua/~vasya/MSfactor.html
Britt R.R., 1999. Tracking Earth's Mysterious Manyetic Field, http://www.lightnet.co.uk/informer/earth/19991028.htm
Chandrasekaran S., 1998. http://www.chemnmr.colorado.edu/ammrl/archives/September-98/0025.html
CNN, 2001. Sun flips manyetic field, http://www.cnn.com/2001/TECH/space/02/16/sun.flips/
Comet Biomanyetics, 2001. Manyetic Energy, http://www.cometcorp.com/manyetic_therapy.htm
EMF Health Report (Vol. 3, No. 1, 1995)’da
Harris R., 2002. Goin' South, Part 3, http:// www.qi-whiz.com/sou3-1.html
Herbs Delivered, 2000. Manyetism in the Body Aralık 2002’de www.herbsdelivered.com/maginfo/body.html
http://www.bmts.com/~healthenviro/
http://www.infinitywater.co.nz/html/tech.htm
http://www.paulines.net/manyet/v
Kalkan, T., 2002. www.ntvmsnbc.com/news/47601.asp?cp1=1
Karaoğlu, B., 1996. Griftiths elektromagnetik Teori, Arte reklamcılık ve
Tanıtım, 404 s.
Kenan Keskin Aralık 2002’de www.sufizmveinsan.com/fizik/elektro.html
Komor C.R., 2002. Megnetic Field Therapy, Direct current-Nonionizing,
Nonthermal, Extremely Low-Frequency, http://www.mindbodyconsult.com/protocols/nintelf.html
Lindner G.M., 2002. www.todaysr.com/health19.htm, Ph.D.
McLean K.S., 2000. Biomanyetic therapy-an incredible healing power,
http://www.biomanyetictherapy.net
McLean, S., 2000. The International Geomanyetic Reference Field: A "Health"
Warning, http://www.ngdc.noaa.gov/IAGA/wg8/igrfhw.html
Moulder J.E., 2002. Static Electric and Manyetic Fields and Human Health,
http://www.mcw.edu/gcrc/cop/static-fields-cancer-FAQ/toc.html
Natural Health Center, 1998. Manyet therapy, reflexology, acupressure and
reiki energy healing, http://www.pattayacity.com/pattaya/manyetic.html
NBC, 1999. Manyetics for health, www.magoman.com/info.htm
Nyvatex, 2000. The Difference Between Manyets and The Nyvatex Health-Mat
™, http://www.nyvatexoil.com/subpages/nomanyets.html
Ökten A., 2000. Güneşin Manyetizmasina Genel Bir Bakiş http://www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/populer/gunesmanyetizma/giris.htm
Paper Collections of China XUAR, 1999. Overseas Scholars on Science and
Technology.
Parkinson W.D., 1983. Introduction to geomanyetism. Scottish Academic
Press, Edinburgh and London.
Pawluk, W., 1999. Miracle of Manyetics , http://www.all-natural.com/manyetic.html
Philpott W., 2000. Sleep your way to youth, http://www.healthymanyets.com/cgi-local/SoftCart.exe/dr.htm?E+scstore
Sevgi, L., 2000, EM Kirlilik, Cep Telefonları ve Baz İstasyonları, EMO
İstanbul Şube Bülteni Haziran.
Shimodaira, 2002. Clinical Test Results, http://www.nutriteam.com/articles.html
Southern California Edison, 2000. SCE and Electric & Manyetic Fields,
http://www.sce.com/sc3/003_safety_first/emf_qa.htm
Terciyanlı, A., Elektromanyetik Kirlilik ve GSM, Biltek Aralık 2000
TÜZÜNER S., 2002. ÇED, www.teas.gov.trden
Using manyets for health, 2002. http://www.jaredstory.com/manyetic_science.html
Vigay P, 2002. http://www.cropcircleresearch.com/cgi-bin/CCR.cgi?a-guk00co
Whitehouse, D., 2002. http://www.news.bbc.co.uk/1/low/sci/tech/1196652.htm
William H., Philpott, M.D., 1993. Atkin's Health Revelations, http://www.mineralconnection.com/mag4.htm
www.arabam.com/2002/02/15/volvo.asp
www.hurriyetim.com.tr/haber/0,,sid~270@nvid~176129,00.asp
www.kalbinsesi.com/konu/atmosfer.htm
www.koeri.boun.edu.tr/jeoman/jeomanyetizma.htm
www.ntvmsnbc.com/news/129218.asp Londra AA
www.tutev.org.tr/elektronik/teknosorun.html
Zafer, E., 2002. www.geocities.com/zafererel/doga/karabilim.htm
İstanbul-22.08.2003
http://www.gulizk.com
|