Geçen gün bir dostum bana kavramla mefhumu neden ayırt ettiğimi sorup, “matematikçiler bile ikisini aynı anlamda kullanıyorlar” dedi. Ona verdiğim cevap şöyle idi:

Matematikçilerin iki kavramı müterâdif veya eş kullanmaları çok doğal çünkü işleri güçleri soyut şeyleri, yâni notion’ları (mefhumları) düşünmek. Felsefî düşüncede müşahhas (concrete: somut) veya oldukça sarih, basit şeylere concept, mücerret (abstract: soyut) şeylere notion denir.

Şu örnekler umarım ki efrâdını câmi, ağyârını mânî olur:

2 (iki) denen şey tek başına bir mefhumdur (notion); iki masa ise bir kavramdır (concept).

Psişe bir kavramdır, ruh (spirit ve soul) bir mefhum…

İnsan ve beşer kavramdır, insanî ve beşerî mefhum…

Organ olarak kalb kavramdır, sembolizm olarak kalb (şefkat), gönül (rızâ) ve yürek (cesaret) birer mefhum (bu arada, doğrusu kalp değil, kalbdir. Kalp “sahte” anlamına gelir: Kalp para, kalpazan gibi)…

Güneş bir kavramdır, ondan esinlenebileceğimiz güven - güzellik - güzîdelik... gibi çağrışımları mefhumlar…

Biz hekimler, tabiplik zanaatını hikmetle birleştirip hekimlik san’atına tahvil ederek, onu da basit bir kavram (concept) olmaktan öteye, bir mefhum (notion) olmaya taşırız.

Bu sebepledir ki, meselâ “filâncanın bilgisi iyidir ama hekimlik nosyonu zayıftır” gibi lâflar edilir.

Kavram kavranabilendir, mefhum ise bir fehm’dir ve anlaşılabilmesi için işin içine sezgi ve akıl katılması yâni fehîm olunması gerekir.

Anlamadın mı bunları? Heyhat! 50 senede Türkçe ne hâllere geldi bak…

Yok mu güzel bir lûgat (sözlük), bakıver lûtfen.

Haydi, kal sevgiyle. Gönlü, yüreği, kalbi hemhâl olmuş, yâni akl-ı hikmeti kudretle bezemiş, onu da güzellikle süslemiş olarak…