İçinde bulunduğumuz yüzyılın son döneminde bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen hızlı gelişme sonucu elektronik ticaret giderek yaygınlaşıyor.

Elektronik ticaret konusunda yasal düzenlemelerini tamamlamış bir ülke örneği olmadığı gibi, bu konuda tartışmalar da devam ediyor.

E-ticaret, çeşitli uluslararası kuruluşlarca çeşitli şekillerce tanımlanıyor. Bu tanımları birleştirerek e-ticareti, bilgisayar ağları aracılığı ile ürünlerin üretilmesi, tanıtımının, satışının, ödemesinin ve dağıtımının yapılması olarak tanımlayabiliriz. Yapılan işlemler, sayısal biçime dönüştürülmüş, yazılı metin, ses ve video görüntülerinin işlenmesi ve iletilmesini içeriyor. Ayrıca ticari sonuçlar doğuran yada ticari faaliyetleri destekleyen eğitim, tanıtım-reklam, kamuoyunu bilgilendirme gibi amaçlar için elektronik ortamda yapılan işlemlerde e-ticaret kapsamındadır.

Sanal ortamda yapılan ticaret için kullanılan temel araçlar; telefon, faks, TV, elektronik ödeme ve para transfer sistemleri, elektronik veri değişimi (Electronic Data Interchange=EDI) ve internettir. Bu araçlardan özellikle internet ve EDI etkin rol oynamaktadır. Ticari işlemlerde bir veya daha fazla insan tarafından ses, görüntü ve yazılı metinlerin aynı anda interaktif bir biçimde iletilmesi, zaman ve mekan sınırının olmayışı ve nispeten daha düşük maliyetlerle çalışılabilmesi internet ortamını daha esnek kılmaktadır.

Kullanılan ticaret araçlarında telefon esnek ve interaktiftir. Faks pahalı, TV ise tek yönlüdür. E-ödeme ve fon transfer sistemleri (ATM, kredi kartları, borç kartları ve akıllı kartlar) sadece para aktarılmasında kullanıldığından ticaret sürecinde sınırlı bir bölüme hitap eder.

EDI, ticaret yapan iki kuruluş arasında, insan faktörü olmaksızın, bilgisayar ağları aracılığı ile belge ve bilgi değişimini sağlayan bir sistem olarak elektronik ticaretin önemli bir aracıdır. E-posta (e-mail) yapılanmamış tipte dokümanların iletilmesinde kullanılırken, EDI yapılanmış mesaj değişimini sağlamaktadır. Gümrük idarelerinin otomasyonunda etkin olarak kullanılmaktadır. Birçok uluslararası kuruluş ve büyük bölgesel organizasyonlar EDI kullanmakta ve ticaret yapan herkesinde EDI kullanabilir duruma gelmesi önerilmektedir. EDI uygulamasıyla, zamandan ve işlem maliyetlerinden tasarruf sağlanmasının yanı sıra, bilgilerin elektronik ortamda değişimi nedeniyle insan faktöründen kaynaklanan hatalar da ortadan kalkmış olacaktır.

Örnek olarak  Singapur tüm ticari işlemlerini EDI kullanarak yürüten ilk ülkedir. İhracatçılar, ithalatçılar, nakliye şirketleri ve dış ticaret işlemleri ile ilgili yirmiden fazla kuruluş arasında 1989 yılında Singapur Network Sistemi kurulmuştur. EDI uygulamasıyla bilgisayar ağında tek bir elektronik belge dolaşmakta, önceden 2-3 gün süren işlemler 15-20 dakika içinde tamamlanmaktadır. Halen ticari işlemlerin  % 98’ inden fazlası bu ortamda yapılmakta ve %50 civarında tasarruf sağlanmaktadır. Böylece Singapur’un Limanı dünyada en hızlı mal sevkıyatının gerçekleştirildiği limandır.

EDI kullanımı özel bir telekomünikasyon altyapısı ve standart formlar gerektirmektedir. Sadece kayıtlı kullanıcılara açık olduğu için çok güvenli olan bu sistem, donanım ve bağlantı maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle yaygınlaşamamıştır. Teknik yönden internet üzerinden EDI uygulaması mümkün olmakla birlikte, güvenlik açısından tercih edilmemektedir. Bununla beraber güvenlik sorununa çözüm bulunması ile internet üzerinden EDI uygulamasının yaygınlaşması beklenmektedir.

E-ticaret 4 aşamada gerçekleştirilir:

1.aşamada; bilgisayar ağları üzerinden bilgi ve belgelerin değişimidir. Bu konuda ülkemizde kapalı sistemlerde başarılı uygulamalar vardır. Ancak, açık sistemler üzerinde ulusal ve uluslararası değişim için belli standartların oluşturulması gerekir.

2.aşama; sipariş verme, faturalama, sözleşme yapma, nakliye ve ödeme gibi işlemlerin e-ortama aktarılmasıdır.

3.aşama; sayısal imzaya, yazılı imza statüsü kazandırılması, elektronik kayıtların belge olarak kabul edilmesi, iç ve dış ticaret mevzuatı, gümrük mevzuatı ve elektronik ortamda vergilendirme gibi devletin yetkili olduğu konularda uluslararası uygulamalar da dikkate alınarak yasal düzenlemelerin yapılmasıdır.

4.aşama ise internet üzerinden güvenli bir şekilde bilgi ve belge değişiminin sağlanmasıdır.

Ülkemizde yaşanan gelişmelere uyum çalışmaları 1997 yılında başlamıştır. Oluşturulan pilot projeyle, dünya standartları esas alınarak ülkemizde sayısal imza için bir algoritma (şifreleme ve şifre çözme sırasında kullanılan sayı dizisi)geliştirilmesi ve böylece kişilerin kendi anahtarlarını oluşturarak e-ticaret yapmaları sağlanacaktır.

Büyük bir hızla yaygınlaşan e-ticaretin vizyonu, bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla, küreselleşme, rekabet üstünlüğü, uluslararası ticaretten daha çok pay ve sürdürülebilir sosyal ve ekonomik kalkınmaya katkı olarak özetlenebilir. Bu durumda, Türkiye’nin e-ticaretin dışında kalması düşünülmemelidir.

İstanbul - 19.09.2001
http://sufizmveinsan.com

Kaynak:
Ekonomik forum dergisi sayı: 6

Popüler Bilim Dergisi
Şubat 2002