|
 
Geçtiğimiz
hafta Max Planck Astronomi enstitüsü tarafından bir basın
açıklaması yapıldı. Huble teleskobundan elde edilen son veriler
ile galaksilerin yüksek çözünürlüklü renkli fotoğrafları
kamuoyuna sunuldu. Bu çalışma GEMS konsorsiyumu kapsamındaki
astronomlar tarafından yapılmaktadır. GEMS, morfoloji (biçim
bilimi) ve spektral (ışın dağılımına ait) enerji dağılımından
galaksi oluşumları anlamına gelen İngilizce başlığın
kısaltmasıdır.
Bu resmi oluşturmak için gruptaki
bilim adamları, Hubble teleskobundan çekilen 78 farklı fotoğrafı
bir araya getirerek oluşturuldu. Massachusetts Üniversitesinden
Dr. Daniel H. McIntosh, bu fotoğrafı şöyle açıkladı: ‘Bu
fotoğraf sıradağa ait her dağın ayrı ayrı fotoğrafının çekilip
sonra birbirine yapıştırılarak sıradağın resminin meydana
getirilmesi gibi yapıldı, yalnız bir farkla, fotoğraflar Hubble
uzay teleskobuyla alındı. Bu, şimdiye kadar çekilmiş en büyük
renkli fotoğraf olma özelliğinde. Galaksiler, uzayda küme
halindedirler. Resim parçalarını bir araya getirirken çok
kolayca hata yapmak ve hiç alakasız bitiştirmeler yapmak mümkün
olabilir. Bu şuna benzer; geceleyin uzaydan bir ülkenin resmini
çekseniz, şehre yakın yerler aydınlık, fakat dağlar, ormanlar,
çiftlikler karanlık olacaktır. Bu ülkenin nüfusu hakkında fikir
yürütmek için, hem aydınlık alanları hem de karanlık, ama az
nüfusa sahip bölgelerin resmine de ihtiyaç duyacağız demektir.
Galaksiler de insanlar gibi çok farklıdırlar. Ancak,
galaksilerin devasa büyüklükte bir resimlerini elde ederek,
galaksi türleri, büyüklükleri, biçimlerini keşfedebilir ve
yaşamları hakkında kısa kesitleri bilebiliriz.’
Bu çalışmada, mesafelerini
bildikleri yaklaşık on bin galaksilik bir alan seçildi. Evrenin
genişlemesinden dolayı uzaktaki galaksiler, yakındakilere göre
bizden daha hızlı uzaklaşmaktadırlar. Astronomlar bu hareketi
ölçmek ve mesafeyi hesaplamak için galaksi ışıklarının Doppler
kaymasını kullanırlar, çünkü uzaktaki galaksilerden gelen
ışıklar yakındakilere göre dünyaya daha geç ulaşacaktır.
Aslında, uzaktaki galaksilerin geçmişini görmekteyiz, yani bir
çeşit zaman makinası gibi. GEMS, daha dünya ve güneş
oluşmadan öncesini, 9 milyar ila 4.5 milyar yıl öncesini doğru
olarak görebilmektedir.
Oxford Üniversitesi’nden Dr. Christian Wolf ve
Dr. Klaus Meisenheimer, Max-Planck Enstitüsünden başını
çektikleri çalışma grubu galaksilerin mesafesini birkaç yüzdelik
hata payı ile ölçtüler.
Doğru ölçülmüş mesafeler ve mükemmel resimlerle bu galaksilerin
büyüklükleri ile yapılarını, 9 milyar yıl boyunca nasıl
geliştiklerini araştırmak mümkün olabilecek. Örneğin, GEMS
tarafından sorulardan biri, yıldız barlarının (gazları,
galaksinin merkezindeki bölgelere çekerek galaksileri
şekillendiren muhteşemce uzanmış yıldız toplulukları, yıldız
oluşumlarındaki görkemli patlamaları tetikler) meydana
gelmesi ile alakalıdır. Bizim galaksimiz de dahil olmak üzere,
zamanımızdaki spiral galaksilerin büyük çoğunluğunda yıldız
barları mevcuttur, ancak bunların erken dönemleri ve ne zaman ve
nasıl oluştukları hakkında çok az bilgiye sahibiz. Bu projenin
amaçlarından biri de galaksiler arasındaki etkileşimin
galaksilerin oluşumlarını nasıl etkilediğini araştırmaktır.
Etkileşim halinde bulunan galaksiler, birbirleri üzerinde güçlü
çekim kuvvetleri ve şoklar uygular, çarpıcı biçimsel dönüşümler
meydana getirir ve hatta birbirine karışıp ilk hallerinden
bambaşka bir nihai hallerini alırlar. GEMS projesi ile son 9
milyar yıl boyunca karşılıklı etkileşen ve birleşen galaksileri
tanımlıyoruz.
Muazzam büyüklükteki galaksileri merkezindeki
kara deliklere gaz beslemede ve çekirdekleri aktive edip korkunç
bir enerji salınımında etkileşimler önemli bir rol
oynayabilirler. Gems bu aktif çekirdeğe sahip galaksilerin iç
yüzünü anlamayı da sağlayacaktır. Ayrıca, halen galaksi
etkileşimlerinin fiziğinde kesin olmayan bir anlayışa sahibiz.
İyi yapılan gözlemler, bu bulmacanın da çözülmesine yardımcı
olacaktır. İlk bulgular gösteriyor ki, galaksi etkileşimleri
geçmişte, günümüzden daha yaygındı. Birçok iri galaksi şimdi
yaşlanıyor, karanlığa ve belirsizliğe dönüyor. Artık galaksi
birleşmelerinin artıklarını keşfetmeye de odaklanıyorlar. Kavun
biçimli galaksilere eliptik galaksiler deniyor ve bu
galaksilerin günümüzde geçmişten daha fazla olduğu bu projeyle
kanıtlandı.
Çift galaksi etkileşimi. Önde 2
spiral galaksi etkileşimi. Arka planda bir çift spiral galaksi
etkileşimi görülmektedir.
Poster büyüklüğünde resim için şu adrese girin:
http://www.mpia-hd.mpg.de/homes/bell/press_release/GEMS_interaction.png
80 parlak galaksi mozaiği. Poster büyüklüğünde
resim için şu adrese girin:
http://www.mpia-hd.mpg.de/homes/bell/press_release/GEMS_poster_big.jpg
http://www.mpia-hd.mpg.de/homes/bell/press_release/press.html
Turhan Doğan
turhandogan@yahoo.com
Tokyo - 10.02.2004
http://gulizk.com
|
