ipokrat  ve Galen, sağlığın vücuttaki dört sıvı yani balgam, kan, sarı ve siyah safranın dengesinin bir ürünü olduğunu ve sağlıksız  yaşam tarzlarının bu dengeyi bozduğunu söylemişlerdi.

Modern Halk Sağlığı 19. yüzyılda yaşam koşullarının bulaşıcı hastalıklara etki eden faktörlerden biri olduğunu ortaya koyarak, yirminci  yüzyılda da  kalp hastalıkları gibi bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların yaşam tarzıyla ilişkili olduğu kanıtlayarak sağlığın sürdürülmesi için korunmanın tedaviden daha akılcı bir yol    olduğu fikrini modern tıbbın yeni hedefi olarak belirlemiştir. Sağlığın korunması temel kavramından yola çıkılarak, sağlık açısından yaşamın korunmasını  ve yaşam kalitesinin arttırılmasını amaçlayan yeni müdahale alanları belirlenmiştir. Bu gelişmeler sonunda sağlığın sadece korunması fikri geçmiş yüzyıla terkedilmiş saygın bir görüş ve etkinlik alanı olarak yeni misyona yerini bırakmıştır. Bu yeni misyon sağlığın korunmasına eşlik eden sağlığın geliştirilmesi ”health promotion” dur.

Günümüzde modern tıp değişimini tamamlamak üzeredir. Pasif ve küratif olan etkinlik alanı aktif ve koruyucu biçime o denli dönüşmüştür ki; yaşama doğrudan müdahale ile istenilen sonuca ulaşılmak  üzeredir. Hastalığın eliminasyonu için bulunan bu yeni metod, risk faktörlerinin eliminasyonu ve sağlıklı kalmak için gerekli faktörlerin oluşturulması şeklindedir. Sonuçta sağlık, sağlık hizmeti verilen binalardan taşmakta fabrikalara, tarlalara ve mümkün olan iletişim olanaklarıyla her alana yayılmaktadır. Artık sağlık sadece bozulduğunda akla gelen yaşamın en büyük nimeti değil, korunup geliştirilmesi gerekli olan en önemli kaynağı olarak algılanmaktadır. Bu kaynağın iyi kullanılıp geliştirilmesi için bireye daha çok inisyatif,  görev ve sorumluluk  düşmektedir.

Temel Sağlık hizmetleri sıralamasında önceleri adını görmediğimiz sağlığın geliştirilmesi eylemleri  artık en başta yer almaktadır. Temel Sağlık Hizmetlerinin yeni sınıflandırma sıralaması aşağıdaki şekildedir.

Temel Sağlık Hizmetleri:

1. Sağlığın Geliştirilmesi, ( Sektörlerarası)

1. Yerel yönetimler,

2. Eğitim,

3. İşyeri,

4. Rekreasyon,

5. Barınma,

6. Ulaşım,

7. Çevre,

8. Tarım

2. Sağlığın Korunması,

3. Erken Tanı,

4. Tedavi Hizmetleri

5. Rehabilitasyon Hizmetleri,

6. Sakatlıkların ve sınırlılıkların giderilmesi

Sağlık Geliştirici etkinliklerle: yaşa özel mortalite oranı%13 oranında azaltılabilir, ortalama yaşam beklentisi 1.5 yıl kadar arttırılabilir, ölümlerin kalp hastalıkları, kronik bronşit, amfizem, böbrek hastalıkları, otoyol kazaları gibi en sık nedenlerinin yarısından fazlası ortadan kaldırılabilir, tüm kanserlerin %18 i ve Akciğer kanserlerinin %80 i toplumda sigara içiminin azaltılması ile önlenebilir. Armstrong[1] (1989)

Armstrong kanser nedenli tüm ölümlerin üçte birinin risk faktörlerine etkiyle geciktirilebileceğini ileri sürmektedir. Günümüzde bir çok hastalığın sosyal, ekonomik, davranışsal, çevresel yada yaşam tarzı açısından etiolojik etmenler taşıdığı bilinmektedir. Bireyin ve toplumun çevresi ve davranışlarıyla ilgili koruyucu önlemler geliştirmesi bu nedenle artan bir önem kazanmaktadır.

Türkiye de  1998 ölüm istatistiklerine göre 25 yaş üzerindeki ölümlerin en sık nedenleri

1. Romatizmal olmayan kalp hastalıkları

2. Bulaşıcı olmayan bütün diğer hastalıklar

3. Lenf ve Hematopoetik sistem dahil tüm habis urlar

4. İyi tanımlanmayan durumlar

5. Serebrovasküler hastalıklar

6. Motorlu taşıt kazaları ve diğer kazalar

Olarak görünmektedir. Bu bağlamda 1998 yılında Türkiye’de en sık ölüme neden olan durumlar sağlık geliştirici etkinliklerle müdahale edilebilecek durumlar olarak karşımıza çıkmaktadırlar.

Bu bağlamda sağlığın geliştirilmesi ve sağlığın korunması temel kavramlarından hareket edilerek sağlık için yeni etkinlik alanları belirlenmesi gerekmektedir. Bu etkinlik alanları Sağlıklı bir yaşamın hazırlanması, sağlıklı yaşam koşullarının korunması ve yaşam kalitesinin arttırılması olarak karşımıza çıkmaktadır. Tüm bu etkinlik alanları sadece sağlık sektörünün etkin olabileceği alanlar değildir. Bu nedenle intersektörel işbirliği gerektiren ve uygun sağlık politikalarının desteğiyle sürdürülebilecek stratejilerin kullanımına gerek vardır. Bu kavram sadece ulusal değil küresel ele alınması gereken bir kavram olarak da karşımıza çıkmaktadır. Uluslar , toplumlar , topluluklar ve gruplar arasındaki sağlık açısından mevcut eşitsizliklerin giderilmesi sağlığın geliştirilmesi etkinliklerinin en önemli hedefidir. Sağlığın geliştirilmesi eylemleri, sağlıklı politikalar üretilmesi, sağlık eğitimi, intersektörel ve uluslar arası işbirliği gerektiren sağlığın  geliştirilmesi etkinliklerini içeren  metot ve taktikleriyle kişilerin günlük hayatlarında iş ve aile ortamlarına dek inen, sağlıklı yaşam tarzlarının benimsetilmesini hedefleyen çalışmalardır.

Şekil:1 Sağlıkta Yeni Açılımlar

Dr. Özlen Zor
http://afyuksel.com
21.09.2000